Κοινότητα Προσώπων, Έθνος Κοινοτήτων, Κοινότητα Εθνών

Απόσπασμα από το βιβλίο του Θεόδωρου Ζιάκα “Έθνος και Παράδοση”,

4.3.1. Το περιεκτικό κοινωνείν

Πρόσφορη αφετηρία, για μία συσχετιστική προσέγγιση των εννοιών έθνος καi κοινότητα, μας δίνει ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του: Η οικογένεια και το χωριό ή η τοπική κοινότητα είναι είδη κοινότητας αναγκαία για το ζην. Η πόλις όμως είναι αναγκαία για το ευ ζην. Αν και άθροισμα επιμέρους κοινοτήτων, η πόλις τις υπερβαίνει ποιοτικά. Είναι το είδος κοινότητας που χρειάζεται για την πληρότητα του ζην και ευ ζην. Ενσαρκώνει, κατά την έκφραση του Βαγγέλη Κοροβίνη, το περιεκτικό κοινωνείν. Έχουμε δηλαδή μία ειδική μορφή συλλογικού: την περιεκτική κοινότητα.

Ο Θεόδωρος Ζιάκας για τον Δυτικό Χριστιανισμό και τον Φραγκικό ολοκληρωτισμό

Η λατινική Δύση προσέλαβε το χριστιανισμό χωρίς την ειδική αίσθηση της τραγικότητος, που ήταν συνυφασμένη με τις αναζητήσεις του ελληνικού πνεύματος. Ο δυτικός χριστιανισμός ήταν εξαρχής διαφορετικός από τον ελληνικό. Κι αυτή η διαφορά μεγάλωσε. Έγινε χάσμα αβυσσαλέο με τη Φραγκική κατάκτηση.

Τα «δύο τέρατα» και η Αριστερά

Θεόδωρος Ζιάκας

Κλασικό στην πολιτική μυθολογία των λαών είναι το θέμα με το τέρας, που ρημάζει τον τόπο και αναζητείται ο ήρωας που θα «καμακώσει το θεριό» και θα πάρει ως έπαθλο τον θρόνο της εξουσίας. Για να μην παραμυθιαζόμαστε όμως με τον ήρωα-εξουσιαστή, ο αντίστοιχος ελληνικός μύθος μας πληροφορεί, ότι ο τερατοκτόνος ήρωας θα γίνει κι αυτός, τελικά, σαν το ανθρωποβόρο φίδι που σκότωσε. - Ακόμα κι αν υπήρξε τόσο καλός κυβερνήτης που οι θεοί τον πάντρεψαν με την Αρμονία![1]

Ήγουν, «Νέε, θυμήσου: δε γίνεσαι δούλος όταν σε υποτάσσει μόνον αυτός που έχει την εξουσία – αλλά κι εκείνος που την πολεμάει».[2]

Επρόκειτο για την αποκάλυψη -στην αυγή του ελληνικού πολιτισμού- της φαυλοκυκλικής φύσης του πολιτικού πεδίου. Ο ελληνικός πολιτισμός ήταν, ως γνωστόν, ο πρώτος που αγωνίστηκε σθεναρά να σπάσει τον φαύλο κύκλο της Πολιτικής και να πετύχει το «μη άρχεσθαι υπό μηδενός»[3].

Ι

Στο μυθικό μοτίβο της τερατοκτονίας κινήθηκε και ο νεωτερικός πολιτισμός. Μόνο που εδώ ο μύθος προσέλαβε την απατηλή μορφή «επιστημονικού επαναστατικού προγράμματος». Το τέρας προσωποποιημένο στον Αστό ήταν ο Καπιταλισμός. Ενώ ο ήρωας που θα σκότωνε το τέρας και θα απελευθέρωνε «μια για πάντα» την κοινωνία, ήταν η Αριστερά.

Το σκηνικό στήθηκε στα μέσα του 19^ου αιώνα και η εκτύλιξη του δράματος κράτησε ως το τελευταίο τέταρτο του 20^ου. Άρχισε με την πρώτη μεγάλη κρίση της «παγκοσμιοποίησης» του νεωτερικού πολιτισμικού παραδείγματος (υπό βρετανική εθνική ηγεμονία). Αποκορύφωμα της «κρίσης» ήταν οι στιγμές όπου ο Πόλεμος και η Επανάσταση θα συγχωνεύτηκαν σε μια ενιαία καταιγιστική διαδικασία: Α’ και Β’ παγκόσμιος πόλεμος – Ρωσική και Κινεζική επανάσταση. Και όπου φάνηκε, για κάποιον καιρό, σα να κατανικήθηκε το τέρας. Στη Ρωσία αρχικά, στην Κίνα μετά και σε άλλες περιπτώσεις με τελευταία την Κούβα.

Δoύλος – Μισθωτός – Φίλος (Σημειώσεις ελληνορθόδοξης ανθρωπολογίας)

Θεόδωρος Ι. Ζιάκας

Οι άνθρωποι όταν «κάνουν το καλό» κατευθύνονται από διάφορα ψυχικά «κίνητρα». Ανάλογα με τα «κίνητρά» τους η ελληνορθόδοξη παράδοση τους διακρίνει σε τύπους ή «τάξεις».

Στην πρώτη τάξη τοποθετεί αυτόν που κάνει το καλό από φόβο. Στην δεύτερη εκείνον που κάνει το καλό επειδή θα αμειφθεί. Στην τρίτη τάξη βάζει εκείνον που κάνει το καλό από αγάπη. Δούλος, Μισθωτός, Φίλος είναι τα ονόματά τους.

Ας εξετάσουμε το ερώτημα: τι είδους κοινωνία αντιστοιχεί στον καθένα από τους τρεις αυτούς τύπους; Το ερώτημα είναι νόμιμο διότι ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό, «ζώον πολιτικόν», το δε νόημα του «καλού» επίσης κοινωνικό.

Πρόταση: Ο Δούλος φτιάχνει κολεκτιβιστική-δουλοκτητική κοινωνία, ο Μισθωτός ατομοκεντρική κοινωνία περιορισμένης ελευθερίας και ο Φίλος μια κοινωνία προσωποκεντρική με καθολική την ελευθερία.

Το άτομο, η ομάδα, το πρόσωπο (Θεόδωρος Ζιάκας)

Οι πολιτισμοί των αρχαίων Ελλήνων και των νεωτερικών ευρωπαίων ήταν ατομοκεντρικοί, με την έννοια ότι στη φάση της ανόδου τους είχαν ως ανθρωπολογικό πρότυπο το υπεύθυνο άτομο, τον πολίτη. Με την πάροδο του χρόνου και καθώς το διαβουλευόμενο σώμα των πολιτών φαινόταν να γίνεται η «πηγή» της νομιμότητας, το άτομο άρχισε να αποκτά την αλλόκοτη ιδέα ότι η θεμελίωση της Πολιτείας είναι συμβατική-σχετική. «Κοινωνικό συμβόλαιο», για παράδειγμα. Ότι στην πραγματικότητα η πόλις δεν «ανήκει στους θεούς και τους ήρωες», όπως πιστευόταν πριν και στερεότυπα επαναλαμβανόταν στα προοίμια των βουλευτικών αποφάσεων (θύσαντες και ομώσαντες τοις θεοίς και τοις ηρωσι τοις κατέχουσι την πόλιν εδοξε τή Βουλή και τώ Δήμω). Ότι, με άλλα λόγια, η Πολιτεία δεν θεμελιώνεται στο ιερό, στην ιερή βία, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα. Η κυριαρχία, από ένα σημείο και πέρα, της μηδενιστικής επιπολαιότητας συμπίπτει, στους ατομοκεντρικούς πολιτισμούς, με την ανάπτυξη συνθηκών ανθρωπολογικής αποσύνθεσης, συνθηκών στις οποίες θα αναφερθούμε διεξοδικά σ’ αυτό το βιβλίο. Όταν η εξατομίκευση ολοκληρώνεται και η διάκριση θείου και ανθρωπίνου εξατμίζεται, τότε η ατομοκεντρική κοινωνία κατολισθαίνει προς το «κάτω όριο», το «σημείο μηδέν» του πολιτισμού, την άλληλοσφαγή. Ενσκήπτει τότε και πάλι ο θυσιαστικός πατέρας-πόλεμος, κι αν καταφέρει να λειτουργήσει αποτελεσματικά, μπορεί να αποτρέψει την αυτοκαταστροφή της κοινότητας. Στις συνθήκες αυτές έχουμε, κατά κανόνα, υποστροφή σε μορφές κολεκτιβισμού ολοκληρωτικότερες των καταγωγικών, όπως έχει δείξει ο 20ος αιώνας. Μπορεί, στις συνθήκες αυτές, να τεθεί ζήτημα υπέρβασης του ανθρωπολογικού διπόλου ατομικισμού / κολεκτιβισμού, όπως συνέβη στην ύστερη αρχαιότητα, για να λάβει ως απάντηση τον χριστιανισμό. Τίθεται επίσης και σήμερα, στην εποχή του μεταμοντέρνου μηδενισμού.

Η υπέρβαση του ανθρωπολογικού δίπολου δεν είναι απλώς όνειρο ή ευσεβής πόθος. Σύμφωνα με την Ορθόδοξη παράδοση το ανθρωπολογικό δίπολο μπορεί να υπερβαθεί και να εμφανιστεί ένας τρίτος τύπος ανθρώπου: το Πρόσωπο. Κατ’ αρχήν το Πρόσωπο είναι το άτομο, το οποίο έχει τεθεί έξω από την εξουσία του θυσιαστικού μηχανισμού. Έχοντας απαλλαγεί από τη βία μέσα του έχει ελευθερωθεί και από τη βία έξω του: ήρθε ο άρχων του κόσμου τούτου κι έφυγε άπρακτος, γιατί δεν βρήκε μέσα μου τίποτα να πιαστεί. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί το Πρόσωπο να «πάρει επάνω» του το συλλογικό μίασμα (τις «αμαρτίες του κόσμου»), επιτρέποντας στην κοινότητα να θεμελιώσει την ενότητά της στη δική του μαρτυρία-μαρτύριο (θυσία-αυτοθυσία). Πρότυπο-αρχέτυπο του ανθρωπολογικού αυτού τύπου είναι ο Εσταυρωμένος. Η ανθρωπολογία του Σταυρού προσφέρει μια άλλη βάση για την ατομικότητα: την Αγάπη. Κατά σύμπτωση μόνο σ’ αυτή τη βάση είναι δυνατή και η απόλυτη-ακατάλυτη ατομικότητα, την οποία εις μάτην προσπαθεί να αποκτήσει το άτομο κατά τη διαμορφωτική-ανοδική του φάση. Η ανθρωπολογία του Σταυρού εισάγει, επίσης, μιαν άλλη αντίληψη για τη δύναμη: η αληθινή δύναμη είναι η αυτοθυσιαστική αγάπη.

 Από το βιβλίο «Πέρα από το Άτομο», εκδ. Αρμός, Αθήνα 2003, σελ. 52-53