Για μια συνάντηση των πολιτισμών, του Σαράντου Καργάκου

Άρθρο του Σαράντου Καργάκου στην εφημ. Κόντρα, 14/4/2016

Η Ελλάδα δὲν εἶναι μιὰ παγκόσμια οἰκονομικὴ δύναμη –ἄν καὶ μποροῦσε νὰ εἶναι–, εἶναι, ὅμως, μιὰ παγκόσμια πολιτιστικὴ δύναμη. Καὶ θὰ μποροῦσε, σὲ ἀντίθεση πρὸς ὅσα διακήρυξε ὁ πολὺς Σάμουελ Χάντιγκτον –νὰ κάνει μιὰ εὐφυᾶ ἐξωτερικὴ πολιτικὴ γιὰ τὴ συνάντηση τῶν πολιτι­σμῶν. Οἱ ἀντιθέσεις σὲ μεγάλο βαθμὸ θὰ μποροῦσαν νὰ περιοριστοῦν οἱ λαοὶ μποροῦσαν νὰ γνωρίσουν ὁ ἕνας τὸν πολιτισμὸ τοῦ ἄλλου. Ὅπως ἔγραψα πρὸ ἐτῶν, οἱ πολιτισμοὶ, ὅταν εἶναι πολιτισμοὶ, δὲν χωρίζουν. ἑνώνουν τοὺς λαοὺς ὄχι σὲ μιὰ πολιτικὴ ἤ οἰκονομικὴ ἑνότητα ἀλλὰ σὲ μιὰ κοινότητα πνευματικῆς καὶ αἰσθητικῆς ἀλληλοκατανοήσεως. 

Οἱ Ἀθῆνες, ποὺ μὲ τὴν ἀρχαὶα ἔννοια περιελάμβανε ὅλη τὴν Ἀττικὴ, μὲ τὰ 2.000 καὶ πλέον μνημεῖα της, θὰ μποροῦσε νὰ γίνει ὁ στροφαλοφόρος ἄξονας μιᾶς τέτοιας πολιτιστικῆς στρατηγικῆς. Νὰ γίνει τὸ κέντρο ἑνὸς πολιτισμικοῦ σύμπαντος, τὸ κέντρο μιᾶς πολιτισμικῆς οἰκουμενικότητας. Ὑπάρχουν στὸν πλανήτη μας λαοὶ ποὺ ζοῦν μὲ τὰ μνημεῖα τους, χῶρες ὅπου τὰ μνημεῖα τους ζοῦν, ὅπου οἱ πέτρες μαγικὰ λαξεμένες μιλοῦν καὶ γίνονται ποιή­ματα ἀθανασίας. Ὁ πολιτισμὸς τῆς πέτρας ποὺ ἄνθισε ἐδῶ, στὴν Αἴγυπτο, στὴν Ἰνδία, στὸ μαυρισμένο Μεξικὸ καὶ Περοῦ μπορεῖ νὰ ξεπεράσει τὴν πετρωμένη ἀπὸ τὸ ταμάχι τοῦ χρήματος ἀνθρώπινη ψυχὴ καὶ νὰ διδάξει κάτι πολὺ σωστικό: Τὰ πάντα στὴ ζωὴ δὲν εἶναι οἰκονομία. Ἔτσι ἐνδέχεται νὰ σωθοῦμε ἀπὸ τὸν ἀφανισμό.

Λαοὶ ποὺ ὑψώθηκαν θρησκευτικὰ πάνω ἀπὸ τὰ γήινα κι ἔστρεψαν τὸ βλέμμα τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸν οὐρανὸ ἤ λαοὶ ποὺ ἔνωσαν θρησκευτικὰ τὸν οὐρανὸ μὲ τὴ γῆ, εἶναι ἀπορίας ἄξιο τὸ νὰ μὴ μποροῦν νὰ συμβιώνουν εἰρηνικὰ, κρατώντας καθένας τὴν πίστη, τὶς παραδόσεις του, τὶς ἀρχὲς του. Εἶναι ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη, γιὰ νὰ σωθεῖ ὁ πλανήτης ἀπὸ μία καταστροφὴ, νὰ ἐπιβληθεῖ σὲ παγκόσμια κλίμακα μιὰ θεραπευτικὴ ἀγωγὴ γιὰ τὴν καταστολὴ τοῦ μίσους. Τὸ μῖσος εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀσθένεια ποὺ ἀπὸ τὰ πανάρχαια χρόνια κατασπαράζει τὸ σῶμα τῆς ἀνθρωπότητας ὅπως τὰ ὄρνια ποὺ κατασπαράζουν τοὺς νεκροὺς ζωοράστρες, ὅπως τὰ εἶδε κάποτε στὴν Περσία καὶ στοὺς «Πύργους τῆς Σιωπῆς» ποὺ βρίσκονται στοὺς λόφους Μαλαμπὰρ, λίγο πιὸ πάνω ἀπὸ τοὺς «Κρεμαστοὺς Κήπους» τῆς Βομβάης. Τουλάχιστον ἐκεῖ τὰ ὄρνεα κατασπάραζαν νεκροὺς. Τὰ μηχανικὰ ὄρνεα κατασπαράζουν ζωντανούς. Γι’ αὐτὸ ἡ Ἑλλάδα, ποὺ παρὰ τὸν ἀλληλοσπαραγμὸ της –ἴσως καὶ γι’ αὐτὸ– γέννησε τὴν ἰδέα καὶ τὴν πρακτικὴ τῶν Ἀμφικτιονιῶν, πρέπει νὰ γίνει κήρυκας γιὰ μιὰ παγκόσμια πολιτισμικὴ οἰκουμενικότητα, γιὰ ἕνα πολιτισμικὸ σύμπαν. Δὲν μιλῶ γιὰ ἕναν παγκόσμιο πολιτισμικὸ συγκρητισμὸ, ποὺ, δυστυχῶς, σήμερα γίνεται σὲ ἐπίπεδο πολιτισμικῶν σκουπιδιῶν. Μιλῶ γιὰ μιὰ συνάντηση, γιὰ μιὰ γνωριμία, γιὰ μιὰ ἀλληλο­περιχώρηση. Γιὰ ἕνα προσκύνημα στὶς χῶρες ποὺ ἔβαλαν τὰ θεμέλια τοῦ πολιτισμοῦ.

Δὲν κάνω συγκρίσεις. Ὅπως ἔμεινα ἔκθαμβος στὸ ναὸ Μενασκὶ στὴ Μαντουρὰς τῆς Ν. Ἰνδίας, ἕνα ναὸ ποὺ καλύπτει ἔκταση 55 στρεμμάτων, ὅπως πολλὲς στάθηκα ἄλαλος μπροστὰ στὸ συγκλονιστικὸ μέγεθος τῶν Πυραμίδων, ὅμοια συγκλονισμένος νιώθω κι ὅταν ἀνέρχομαι στὴν Ἀκρόπολη καὶ ἀτενίζω ὄχι τὸν ἐπιβλητικὸ κι ἀρχοντικὸ Παρθενῶνα, ἀλλὰ τὸν λιλιποὺτειο ναὸ τῆς Ἀπτέρου Νίκης. Ὅλα αὐτὰ τὰ μνημεῖα ποὺ θαύμασα σὲ πολλὰ μέρη τοῦ πλανήτη ὑπαγορεύουν στὴ χώρα μας μιὰ μεγάλη ἀποστολὴ: Νὰ γίνει Ἀπόστολος τῆς Εἰρήνης. Δὲν χρειάζεται οἱ πολιτικοὶ μας νὰ ποῦν πολλά. Ἀρκεῖ νὰ μάθουν νὰ ψελλίζουν τὸ Παρμενίδιον «Ἕν τὸ πᾶν», τὰ πάντα εἶναι ἕνα, νὰ μάθουν τὸ Ἡρακλείτειο «Ὁδὸς ἄνω καὶ κάτω μία καὶ ὡυτὴ» (=Ἀνήφορος καὶ κατήφορος εἶναι ὁ ἴδιος δρόμος). Δὲν ἔχω τὴν ἀπαίτηση νὰ ἐντρυφήσουν στὸ δυσπροπέλαστο ἔργο τοῦ Πλάτωνος, τὸν ὁποῖο κάποιοι, ποὺ μάλιστα, ἔγιναν καὶ πανεπιστημιακοὶ, τὸν ἔβγαλαν... φασίστα, ἀλλὰ τουλάχιστον λίγος Ἀριστοτέλης, θὰ ἔκανε καλὸ στὴν ἐλλιποβαρῆ παιδεία τους.

Φέτος μάλιστα ποὺ ἑτοιμάζονται κάποιες ἐκδηλώσεις γιὰ νὰ τιμηθεῖ ὁ μεγάλος Σταγειρίτης, κάποιες σταγόνες ἀπὸ τὴ σκέψη του μποροῦν νὰ δροσίσουν τὴν ξεραμένη ἀπὸ τοὺς ἀριθμοὺς σκέψη τῶν σύγχρονων πολιτικῶν. Χρειάζεται μιὰ διακήρυξη ἀσφαλῶς, κάτι σὰν «Χάρτης τῶν Ἀθηνῶν». Ὑπάρχει. Εἶναι ὁ Ὕμνος στὴν Ἀρετὴ ποὺ ἔχει συντάξει ὁ Δάσκαλος τοῦ Ἀλεξάνδρου. Δύο στίχοι ἀρκοῦν: «Τοῖον ἐπὶ φρένα βάλλεις/καρπὸν ἐς ἀθάνατον χρυσοῦ τε κρείσσω» (=Τέτοιον ἀθάνατο καρπὸ, (Ἀρετὴ), σπέρνεις μέσα στὸ μυαλὸ, ποὺ εἶναι ἀνώτερος καὶ ἀπὸ τὸ χρυσὸ).