Διανεμισμός: Μια εναλλακτική λύση για την κρίση

Άρθρο του Γιώργου Πισσαλίδη,

«Στον καπιταλισμό, ο άνθρωπος εκμεταλλεύεται τον άνθρωπο. Στον κομμουνισμό, συμβαίνει ακριβώς το αντίστροφο». Γκίλμπερτ Τσέστερτον

Ζούμε σήμερα μια οικονομική κρίση στην οποία υπαίτιος είναι η απληστία των τραπεζών και της Γουώλ Στρητ. Από την άλλη, η Αριστερά, που είχε πέσει σε ανυποληψία μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, επιστρέφει δριμύτερη με τις εξεγέρσεις των «αγανακτισμένων» του εξωτερικού, που στην περίπτωση των «Ανώνυμων» φλερτάρουν με τον αναρχισμό. Όμως υπάρχουν κάποιοι που απορρίπτουν τόσο τον καπιταλισμό των μεγάλων επιχειρήσεων, όσο και το μεγάλο κράτος του σοσιαλισμού ή τα κρατικά μονοπώλια του κομμουνισμού. Είναι οι οπαδοί του διανεμισμού (distributism), που κηρύττουν την επιστροφή στην τοπική οικονομία και την αποκέντρωση, ενώ έχουν ως μοντέλο ανάπτυξης τις μικρομεσαίες οικογενειακές επιχειρήσεις ή τις συνεταιριστικές τύπου «Μοντραγκόν».

Ανάμεσα στους διανεμιστές βρίσκει κανείς χριστιανούς, παλαιοσυντηρητικούς, Βρετανούς εθνικιστές, αλλά και Αυστραλούς συνδικαλιστές. Επηρεασμένη από τον διανεμισμό είναι και η «Μεγάλη Κοινωνία», το κοινωνικό πρόγραμμα με το οποίο η συμμαχία Συντηρητικών και Φιλελεύθερων Δημοκρατικών κέρδισε την εξουσία στην Μεγάλη Βρετανία. Ενώ πριν από λίγο καιρό, ο πολιτικός φιλόσοφος Φίλιπ Μπλοντ, ο ιθύνων νους πίσω από την «Μεγάλη Κοινωνία», ξεκίνησε μια περιοδεία στις ΗΠΑ για να προωθήσει την ιδέα του διανεμισμού. Είναι μήπως η ώρα να ανακαλύψουμε και εμείς μια θεωρία που αποτελεί την απάντηση των παραδοσιακών αξιών στην οικονομική κρίση;

Τι ακριβώς είναι ο διανεμισμός;

Ο διανεμισμός είναι μια «τριτοδρομική» οικονομική θεωρία των αρχών του 20ου αιώνα, η οποία ήταν επηρεασμένη από τα κηρύγματα της Κοινωνικής Διδασκαλίας της Καθολικής Εκκλησίας, που θέλησαν να βάλουν σε εφαρμογή οι Άγγλοι στοχαστές Γκίλμπερτ K. Τσέστερτον και Ιλαίρ Μπέλοκ και οι Αμερικανοί ακτιβιστές Ντόροθυ Νταίη και τον Πήτερ Μώριν.

Για τον διανεμισμό μια κοινωνία ευημερεί μόνο όταν υπάρχει εξάπλωση των μέσων παραγωγής, διανομής και συναλλαγής σε όσο γίνεται μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων σε συνδυασμό με ανώτερες ηθικές αξίες και υποχρεώσεις προς την κοινότητα και την κοινωνία. Αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με την αναδιανομή του πλούτου, που οραματίζεται ο κομμουνισμός. Ο διανεμισμός αντιτίθεται τόσο στον κομμουνισμό που παραχωρεί το προνόμιο της ιδιοκτησίας στο Κράτος, όσο και τον καπιταλισμό, που συσσωρεύει την παραγωγική ιδιοκτησία και το κεφάλαιο στα χέρια των λίγων. Όπως έλεγε και ο Τσέστερτον: «Τόσο πολύς καπιταλισμός δεν σημαίνει τόσοι πολλοί καπιταλιστές, αλλά τόσο λίγοι καπιταλιστές».

Πρόκειται στην ουσία για ένα αριστοτελικό ιδεώδες. Στα «Πολιτικά» του ο Αριστοτέλης απορρίπτει τόσο την κοινοκτημοσύνη του Πλάτωνα, όσο και την στρεβλή κυριαρχία των ανθρώπων του πλούτου (καπιταλισμός) ή των πολύ φτωχών. Θεωρεί δε ως προϋπόθεση για μια ευημερούσα κοινωνία, την κυριαρχία της μεσαίας τάξης με τις μικρομεσαίες οικογενειακές επιχειρήσεις σε συνδυασμό με ηθική ανατροφή του ατόμου και σωστούς νόμους.

Ενάντια στον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό

Όμως για να καταλάβουμε την υπεροχή του διανεμισμού, θα πρέπει πρώτα να δούμε που πάσχουν ο καπιταλισμός και ο κομμουνισμός. Καταρχήν, ο Τσέστερτον θεωρούσε ως καπιταλισμό «την οικονομική συνθήκη, στην οποία υπάρχει μια τάξη καπιταλιστών, σχετικά μικρή, στα χέρια της οποίας μαζεύεται τόσο πολύ κεφάλαιο, που αναγκάζει την τεράστια πλειοψηφία των πολιτών να δουλεύουν για αυτούς τους καπιταλιστές έναντι μισθού» («H Σύνοψη της εχεφροσύνης»). Έτσι απορρίπτει την άποψη ότι καπιταλισμός είναι απλώς η χρήση κεφαλαίου ή η κατοχή ατομικής ιδιοκτησίας.

Αυτός ο καπιταλισμός είναι οικονομική αναρχία, ανασφάλεια και μονοπώλιο γιατί οι Ροκφέλερ και οι Ρότσιλντ δεν υπερασπίζονται την ατομική ιδιοκτησία, αλλά αποζητούν την γη και την επιχείρηση των άλλων. Ούτε όμως ο καπιταλισμός είναι ελεύθερη οικονομία, γιατί πάντα χρειαζόταν την υποστήριξη του μεγάλου κράτους για να κυριαρχήσει. Το ίδιο όμως συμβαίνει και στην περίπτωση του κομμουνισμού, του Κεϋνσιανισμού (καπιταλισμός με κοινωνικό κράτος), της σοσιαλδημοκρατίας (η χειρότερη από όλες) ή του κράτους πρόνοιας. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο άνθρωπος οδηγείται σε αυτό που ο Μπέλοκ ονόμαζε «Κράτος Δούλων» ή αυτό που η Ντόροθυ Νταίη αποκαλούσε ειρωνικά «Η Αγία μας Μητέρα, το κράτος».

Από την άλλη, ο Τσέστερτον και η Ντόροθυ Νταίη θεωρούσαν την τοκογλυφία, τον δανεισμό με τόκο που καταδίκαζε η Εκκλησία, ως την ρίζα της κοινωνικής αδικίας και επιτίθεντο στην κερδοσκοπία του χρηματιστηρίου. Αυτό όμως δεν τους έκανε να προτιμούν τον κομμουνισμό με την στέρηση της ελευθερίας, την κατάργηση της ιδιοκτησίας και την κολεκτιβοποίηση.

Βασικός σκοπός του διανεμισμού είναι να γκρεμίσει τα μονοπώλια του «λαισέ φαιρ» καπιταλισμού και του κράτους-ιδιοκτήτη, που κάνουν τους ανθρώπους να εξαρτώνται από αυτά και να δημιουργήσει μια ελεύθερη κοινωνία ιδιοκτητών μέσων παραγωγής. Αυτοί οι ιδιοκτήτες μπορεί να είναι ένας αγρότης που έχει δικιά του γη, ένας υδραυλικός που είναι κάτοχος των εργαλείων του και ένας σχεδιαστής software που έχει δικό του κομπιούτερ. Για τον διανεμισμό η νόρμα για μία υγιή κοινωνία είναι μικρομεσαίες οικογενειακές επιχειρήσεις ή συνεταιριστικές, όπου οι εργαζόμενοι είναι και ιδιοκτήτες. Θεωρεί δε ως βάση την τοπική οικονομία, στηρίζει τα παραδοσιακά επαγγέλματα και τις τέχνες, ενώ απεχθάνεται τους μεσάζοντες, τα σούπερ μάρκετ και τις αλυσίδες καταστημάτων και ταχυφαγείων.

Τέλος υπάρχει η προτίμηση στην τοπικότητα. Ο διανεμιστής αγοράζει τοπικά προϊόντα ή σε μαγαζιά της γειτονιάς, ενώ πιστεύει ότι τα διάφορα αγαθά πρέπει να παράγονται κοντά στον τόπο όπου καταναλώνονται. Αυτή είναι η ιδέα της τοπικής παραγωγής για τοπική κατανάλωση, σε αντίθεση με την παραγωγή στο μέρος όπου συμφέρει την εταιρία, συνήθως μια βιοτεχνία ξένης χώρας με απαράδεκτες συνθήκες εργασίας (sweatshop).

Στην πραγματικότητα, ο διανεμισμός θέλει να αποκαταστήσει την ιδέα της ιδιοκτησίας (εξάλλου, αυτός είναι και ο τίτλος ενός κλασσικού βιβλίου του Μπέλοκ), εξαπλώνοντας την και δίνοντας της ένα ηθικό και μεταφυσικό νόημα. Για τον Τσέστερτον, «η ιδιοκτησία είναι απλώς και μόνον η τέχνη της δημοκρατίας. Κάθε άνθρωπος θα πρέπει να έχει κάτι που θα μπορούσε να πλάσει κατά την δικιά του εικόνα, όπως ακριβώς και ο ίδιος είναι δημιουργημένος κατά εικόνα του Θεού. Όμως επειδή δεν είναι Θεός, αλλά μόνο μια εικόνα του Θεού, η αυτοέκφραση του θα πρέπει να έχει όρια. Ιδιοκτησία με όρια τα οποία να είναι στενά και αν γίνεται ακόμα και μικρά» («Τι είναι Λάθος στον Κόσμο;»). Είναι χαρακτηριστική η φράση με την οποία συνόψιζε το διανεμιστικό ιδεώδες: «Τρία στρέμματα και μια αγελάδα».

Οι ρίζες: κοινωνικός Καθολικισμός και συνεταιριστικό κίνημα

Ο νεοδιανεμιστής Τόμας Στορκ έχει γράψει«ο καπιταλισμός και ο κομμουνισμός είναι προϊόντα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, δηλαδή σύγχρονες, αντιπαραδοσιακές δυνάμεις. Αντίθετα ο διανεμισμός προσπαθεί να υποτάξει την οικονομική δραστηριότητα στην ανθρώπινη ζωή ως σύνολο, στην θρησκευτική μας ζωή, στην πνευματική μας ζωή, στην οικογενειακή μας ζωή». Επίσης οι διανεμιστές προσπαθούσαν να επαναφέρουν την ηθική μέσα στην οικονομία. Για να το πετύχουν στράφηκαν προς την Κοινωνική Διδασκαλία της Καθολικής Εκκλησίας, δηλαδή τις εγκυκλίους που εξέδωσαν οι Πάπες για τα οικονομικά και εργατικά θέματα.

Από αυτήν την άποψη, το βασικό κείμενο του διανεμισμού είναι η εγκύκλιος Rerum Novarum (Περί Δικαιωμάτων και Υποχρεώσεων του Κεφαλαίου και των Εργαζομένων), που εξέδωσε το 1891, ο Πάπας Λέων ΙΓ’. Σε αυτό καταδίκαζε τον σοσιαλισμό που προκαλούσε κοινωνική αναταραχή, αλλά και τον αχαλίνωτο καπιταλισμό, που εξαθλίωνε τους εργαζομένους. Πίστευε σε μια συμπονετική μορφή καπιταλισμού, όπου ο εργαζόμενος δικαιούτο ένα δίκαιο μισθό, με τον οποίο θα έπρεπε να μπορεί να αγοράσει γη. Κυρίως όμως έγραφε ότι ο νόμος πρέπει να εξαπλώνει σε όσους περισσότερους ανθρώπους την ιδέα της παραγωγικής ιδιοκτησίας.

Για τον Λέοντα ΙΓ’, η γη είναι η πιο φυσιολογική μορφή ιδιοκτησίας, ενώ θεωρούσε ότι οι άνθρωποι αγαπούν και έχουν μεγαλύτερη αποφασιστικότητα για την δουλειά τους, αν η γη στην οποία δουλεύουν, είναι δικιά τους. Όμως η φύση όλων των επαγγελμάτων είναι να τείνουν προς το γενικό καλό της κοινωνίας. Τέλος πίστευε στο δικαίωμα των εργαζομένων να οργανώνουν εργατικές ενώσεις, αλλά απέρριπτε την πάλη των τάξεων και υποστήριζε την αρμονική συνεργασία μεταξύ τους. Προς αυτό τον σκοπό θα αντέτεινε μία αναβίωση των μεσαιωνικών συντεχνιών, όπου μάστορες και μαθητευόμενοι, συμμετείχαν για το καλό του κλάδου και όχι το προσωπικό όφελος. Έτσι οι διανεμιστές θα κήρυτταν πρώτοι τον αλληλεγγυισμό και την δημιουργία συντεχνιών εργοδοτών και εργαζομένων από τα κάτω, πολύ πριν το συντεχνιακό κράτος του 20ου αιώνα.

Σαράντα χρόνια αργότερα, στο Quadragesimo Anno (1931) του Πίου του ΙΑ’ ανακαλύπτουμε μια άλλη βασική ιδέα του διανεμισμού: αυτή της επικουρικότητας. «Όπως είναι παράνομο να αφαιρέσουμε από τα άτομα ότι μπορούν να επιτελέσουν με τις δυνάμεις και την φιλοπονία τους και να το εμπιστευθούμε στην κοινότητα, είναι εξίσου άδικο να αναθέτουμε σε μια μεγαλύτερη και πιο υψηλή κοινωνία εκείνο που μπορούν να επιτύχουν μικρότερες και υποδεέστερες κοινότητες. Και είναι ταυτόχρονα σοβαρή απώλεια και αναταραχή της ορθής τάξης της κοινωνίας, επειδή το φυσικό αντικείμενο κάθε επέμβασης της ίδιας της κοινωνίας είναι να βοηθάει συμπληρωματικά τα μέλη του κοινωνικού σώματος και ποτέ να μην τα καταστρέφει ή να τα απορροφά». («Σύνοψη της Κοινωνικής Διδασκαλίας της Εκκλησίας», Καθολική Επισκοπή Σύρου). Με άλλα λόγια η δουλειά θα πρέπει να γίνεται από όσο γίνεται μικρότερες μονάδες.

Σε πολιτικό επίπεδο η επικουρικότητα απεχθάνεται τον συγκεντρωτισμό, την γραφειοκρατία, την υπέρμετρη βοήθεια και την υπερβολική παρουσία του κράτους και του δημόσιου μηχανισμού. Έτσι ο διανεμισμός προτείνει αποκέντρωση με την τοπική αυτοδιοίκηση να αντικαθιστά σε πολλά θέματα την κυβέρνηση, ενώ πιστεύει στο πνεύμα του κοινοτισμού. Σε οικονομικό επίπεδο η επικουρικότητα σημαίνει ότι οι οικογένειες, ως οι μικρότερες οικονομικές μονάδες, πρέπει να έχουν στην κατοχή τους τα μέσα παραγωγής. Μάλιστα ο διανεμισμός είναι η ιδεολογία που δίνει έμφαση στην οικογένεια ως ιδιοκτήτη και όχι στο ξεχωριστό άτομο.

Όπως βλέπουμε δεν χρειάζεται να είναι κανείς Καθολικός για να ασπαστεί μία υγιή και λογική οικονομική θεωρία, όπως ο διανεμισμός. Ενώ ο διανεμισμός έχει προωθηθεί κάτω από διαφορετικά ονόματα, από ηγέτες όπως ο Τόμας Τζέφερσον (αντιφεντεραλισμός, αντιμερκαντιλισμός) και ο Γκάντι (Σουαντέσι) ή οικονομολόγους, όπως ο Βίλχελμ Ρέπκε, ο δημιουργός του γερμανικού θαύματος.

Παράλληλα όμως οι Τσέστερτον και Μπέλοκ εμπνεόταν από μια σειρά από μεταρρυθμιστικά συνεταιριστικά κινήματα του 19ου αιώνα, που είχαν εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Αυτά ήταν:

η πρώτη συνεταιριστική επιχείρηση καταναλωτών στο Ρότσντέηλ της Αγγλίας, που η επιτυχία της καθόρισε τον κανονισμό του συνεταιριστικού κινήματος οι πιστωτικές ενώσεις (συνεταιριστικές τράπεζες), που ίδρυσε ο Ράιφφενσεν στην Γερμανία εξυπηρετώντας τους αγρότες περιοχών, που δεν εξυπηρετούσαν οι κανονικές τράπεζες τα στεγαστικά ταμιευτήρια τα ταμεία αλληλασφάλισης

Όλα αυτά τα κινήματα δεν ήταν σοσιαλιστικά, όπως τα θέλουν κάποιοι. Αντίθετα βοηθούσαν στην δυνατότητα οικογενειακής στέγασης, την ανάπτυξη μικρομεσαίων επιχειρήσεων, τον δανεισμό χωρίς τοκογλυφία και τον παραμερισμό των μεσαζόντων. Παρείχαν έτσι την πολυπόθητη οικονομική ανεξαρτησία και αυτάρκεια σε αγρότες, μικρομεσαίους επιχειρηματίες και εργαζομένους, βοηθώντας έτσι στην αποπρολεταριοποίηση και στην λύση του προβλήματος της εργασιακής αλλοτρίωσης. Χρειάσθηκε όμως η επέμβαση του Τσέστερτον και του Μπέλοκ για να τα ενώσουν σε μια συμπαγή πολιτική ιδεολογία: τον διανεμισμό.

Και αν θέλουμε να τοποθετήσουμε τον διανεμισμό στο πολιτικό χάρτη θα δούμε ότι η συντηρητική πλειοψηφία των διανεμιστών ανήκει στον ριζοσπαστικό συντηρητισμό. Δηλαδή στον συνδυασμό παραδοσιακών αξιών με κοινωνικό ριζοσπαστισμό, που αποζητά ανανέωση της κοινωνίας και όχι επανάσταση. Ενώ η αγάπη τους για τον Μεσαίωνα τους τοποθετεί στον παραδοσιακό συντηρητισμό (Traditionalist Conservatism). Και όλα αυτά από άτομα που μέχρι το 1900 ήταν σοσιαλιστές, αλλά απογοητεύθηκαν ή καλύτερα προείδαν τα λάθη του κομμουνισμού, πριν καν ανέβει στην εξουσία.

Όμως παρ’ όλον τον συνδυασμό παραδοσιακών αξιών, χριστιανικής ηθικής και «εναλλακτικής» οικονομίας, ο διανεμισμός δεν πέτυχε στην Αγγλία. Έπρεπε να περιμένει μέχρι το 1973, οπότε και απόκτησε το πρώτο και μεγαλύτερο «μπέστ σέλλερ» του. Ήταν το «Το Μικρό είναι Όμορφο: Μια μελέτη της οικονομίας ως οι άνθρωποι να είχαν σημασία» του οικονομολόγου Ε.Φ. Σουμάχερ, το οποίο θα διέδιδε παγκοσμίως τις ιδέες του διανεμισμού, χωρίς καν να χρησιμοποιήσει τον όρο.

Ο οικολογικός διανεμισμός των Σουμάχερ και Σολζενίτσιν

Σε αυτό, ο Σουμάχερ, θεωρούσε ότι η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος εκτρέφουν την ψευδαίσθηση της απεριόριστης δύναμης, η οποία με την σειρά της οδηγεί σε μια άκρατη απληστία και πυροδοτεί μια δίχως όρια κατανάλωση και μόλυνση του περιβάλλοντος. Ο Σουμάχερ υπήρξε ο πρώτος που αμφισβήτησε την ιδέα ότι το Ακαθόριστο Εθνικό Προϊόν καθορίζει την ευημερία του ανθρώπου. Αντίθετα έγραφε: «Ο σκοπός θα έπρεπε να είναι η απόκτηση της μάξιμουμ ευημερίας με το μίνιμουμ της κατανάλωσης». Πίστευε ότι θα πρέπει να τεθεί ένα όριο στην κατανάλωση και η οικονομία θα πρέπει να ξαναβρεί την ηθική της και μεταφυσική της διάσταση. Είναι αυτό που ονομάζει «Βουδιστική οικονομία» ή οικονομία των μικρών μεγεθών. Θεωρούσε δε ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να στραφούν σε μια οικολογικά ευαίσθητη αειφόρο ανάπτυξη, με έμφαση στην τοπική οικονομία, την αποκέντρωση, την αποκατάσταση της κοινωνικής και οικονομικής αξίας της οικογένειας και την χρήση ενδιάμεσης τεχνολογίας στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Όμως παρά τις αναφορές του στην «Βουδιστική οικονομία» (αναφορά στο Σουαντέσι του Γκάντι), ο Σουμάχερ δεν ασχολιόταν με τις Ανατολικές θρησκείες. Αντίθετα, είχε βαπτισθεί Καθολικός δύο χρόνια πριν και η βασική του έμπνευση ήταν το «Quadragesimo Anno». Όχι μόνο αυτό, αλλά στην αρχή του βιβλίου αποκαλούσε την οικονομία του Τσεστερτονική, δηλαδή διανεμιστική. Όμως θεωρούσε ότι αν αποκαλούσε την οικονομία του Καθολική η Χριστιανική, θα έχανε μεγάλο μέρος των σύγχρονων τότε αναγνωστών. Προτίμησε λοιπόν να την αποκαλέσει «Βουδιστική», μιας και ο Βουδισμός ήταν τότε της μόδας. Πρόσθετε όμως ότι οι ίδιες απόψεις υπάρχουν σε όλες τις παραδοσιακές θρησκείες.

Το 1974, στην άλλη πλευρά της Ευρώπης, ο Αλεξάντρ Σολζενίτσυν εξέδιδε παράνομα την «Ανοικτή Επιστολή στους ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης» (Εκδόσεις «Πάπυρος Λαρούς», «Βίπερ»). Τα κείμενα του ήταν σαν να είχαν βγει από τις σελίδες του Σουμάχερ: «Όλη αυτή η «ατελείωτη πρόοδος» αποδείχθηκε πως ήταν ένα ξέφρενο, κακοϋπολογισμένο πήδημα της ανθρωπότητας στο αδιέξοδο. Ο άπληστος πολιτισμός της «αιώνιας προόδου» πνίγηκε και βρίσκεται κοντά στο τέλος του. Η οικονομική άνοδος όχι μόνο δεν χρειάζεται, αλλά είναι και καταστρεπτική. Δεν πρέπει να μπει ως σκοπός η αύξηση του εθνικού πλούτου, αλλά μόνο η διατήρηση του. Πρέπει να απαρνηθούμε έγκαιρα την σύγχρονη τεχνολογία του γιγαντισμού και στην βιομηχανία και στην αγροτική οικονομία και στην στέγαση του πληθυσμού».

Και παρακάτω: «Σπαταλήσαμε ανόητα και απρόσεκτα τις πλουτοπαραγωγικές μας πηγές, εξαντλήσαμε το έδαφος μας, παραμορφώσαμε την αχανή χώρα μας με τις ηλιθιότατες «θάλασσες της ξηράς», με μολυσμένες έρημες εκτάσεις γύρω από τις βιομηχανίες – όμως πολύ μεγαλύτερες εκτάσεις διασώθηκαν γιατί δεν προλάβαμε να τις μολύνουμε. Ας ξυπνήσουμε λοιπόν έγκαιρα, ας κάνουμε στροφή από το σημείο που βρισκόμαστε τώρα!» 

Πολλοί αναρωτιούνται αν ο Σολζενίτσιν είχε διαβάσει «Το «Μικρό είναι όμορφο». Στην βιογραφία «Σολζενίτσιν: Μια ψυχή στην εξορία» που έγραψε ο νεοδιανεμιστής Τζόσεφ Πηρς, ο Σολζενίτσιν όχι μόνο εκφράζει την εκτίμηση για τον διανεμισμό του Σουμάχερ, αλλά δηλώνει: «Κατέληξα στα ίδια συμπεράσματα παράλληλα, αλλά ανεξάρτητα. Αν διαβάσετε την «Ανοικτή Επιστολή προς τους ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης», θα δείτε ότι λέω τα ίδια πράγματα που έλεγε και εκείνος, την ίδια σχεδόν περίοδο». Όμως εκεί που ο Σουμάχερ επικροτείτο από τους πολιτικούς της Δύσης και σηματοδοτούσε το οικολογικό κίνημα, ο Σολζενίτσιν εξοριζόταν ως προδότης της χώρας του!

Ο Σολζενίτσιν απέρριπτε εξίσου τον «Μεγάλο Αδελφό» του Κομμουνισμού και τις μεγάλες επιχειρήσεις του Καπιταλισμού, προς χάριν μιας αναβίωσης των «ζέμβστος», κοινοτικών συμβουλίων και επιτροπών, που ιδρύθηκαν από τον Τσάρο Αλέξανδρο τον Β’ τον 19ον αιώνα και στο οποίο συμμετείχαν όλες οι κοινωνικές και παραγωγικές τάξεις. Πίστευε όμως ότι έπρεπε να υπάρξει και επιστροφή στην ιδιωτική επιχείρηση και την ατομική ιδιοκτησία, με την προϋπόθεση ότι τα ιδιωτικά μονοπώλια δεν θα αντικαταστήσουν τον κρατικό σοσιαλισμό. Όλα αυτά σε συνδυασμό με μια αναγέννηση της Ορθοδοξίας και των παραδοσιακών αξιών της Ρωσίας.

Διανεμισμός: ένα σημερινό εναλλακτικό κίνημα

Όλα αυτά τα χρόνια, η μεγαλύτερη επίδραση του διανεμισμού βρισκόταν στους νόμους που πέρασαν τα Χριστιανοδημοκρατικά κόμματα υπερασπιζόμενα τους μικροαστούς ενάντια στην επέλαση των σούπερ μάρκετ. Υπήρξε η ιδεολογία πίσω από την αειφόρο ανάπτυξη, αλλά και τους νόμους ενάντια στα τραστ και τα μονοπώλια που επιβλήθηκαν σε Ευρώπη και Αμερική. Ενώ το 1992, η επικουρικότητα θεσμοποιήθηκε ως νόμος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ο διανεμισμός επιστρέφει δριμύτερος με συγγραφείς, όπως ο οικονομολόγος Τζων Μανταίηλ («Προς μια αληθινά ελεύθερη αγορά»), ο κοινωνικός ιστορικός Άλαν Κάρλσον («Τρίτοι Δρόμοι») και ο Αυστραλός συνδικαλιστής και πρώην βουλευτής των Εργατικών Ρέης Μάθιους («Δικές μας Δουλειές: Χτίζοντας μία κοινωνία με ηθική οικονομία. Εναλλακτικές Λύσεις στο Δημόσιο και την Αγορά»). Ενώ επί δεκαετίες ο διάσημος ποιητής-αγρότης Γουέντελ Μπέρυ, ο Ντέηβιντ Θόρω του 20ου αιώνα, προωθεί διανεμιστικές απόψεις. Ο διανεμισμός έχει επίσης τα δικά του περιοδικά (Distributist Review) και τα δικά του ιδρύματα σκέψης (ResPublica, American Chesterton Society, E.F. Schumacher Institute).

Την περίοδο της κατάληψης της Γουώλ Στρητ, οι διανεμιστές κατέβηκαν στο πεζοδρόμιο για να δώσουν ένα πιο θετικό και δημιουργικό μήνυμα στους διαδηλωτές, διαδίδοντας τα εναλλακτικά οικονομικά μέσα, παλαιότερα και νεότερα, που χρησιμοποιούν απέναντι στα μονοπώλια και την τοκογλυφία. Αυτά είναι:

* Συντεχνίες: Στον Μεσαίωνα, η οικονομία ήταν τοπική με τα επαγγέλματα οργανωμένα σε συντεχνίες, εργατικές οργανώσεις, που απαιτούσαν υψηλού επιπέδου δουλειά από τα εκπαιδευόμενα μέλη τους. Ενώ προωθούσαν το γενικό καλό του κλάδου και της κοινωνίας και όχι το ατομικό συμφέρον. Σήμερα οι διανεμιστές θέλουν να αναβιώσουν τις συντεχνίες του Μεσαίωνα ενάντια στα καπιταλιστικά μονοπώλια σε ένα συνδυασμό επαγγελματικών ενώσεων (χωρίς ταξική πάλη), εμπορικού επιμελητηρίου και τεχνικής σχολής.

* Πιστωτικές ενώσεις: Η διανεμιστική απάντηση στην τοκογλυφία των τραπεζών είναι οι πιστωτικές ενώσεις. Πρόκειται για τοπικές συνεταιριστικές τράπεζες όπου οι πελάτες είναι και ιδιοκτήτες. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι πελάτες τραπεζών στρέφονται στις πιστωτικές ενώσεις, γιατί προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες και βάζουν τον πελάτη πριν από τα κέρδη.

* Μικροπίστωση: Η πιστωτική τεχνική που έγινε διάσημη από τον Μοχάμεντ Γιουνούς, τον επονομαζόμενο «τραπεζίτη των φτωχών». Πρόκειται για δάνεια με χαμηλά επιτόκια που δίνονται σε πολύ φτωχούς, που οι κανονικές τράπεζες αρνούνται να δανείσουν, για την δημιουργία επιχειρήσεων με σκοπό να ξεφύγουν από την ένδεια.

* Κοινοτικά νομίσματα: Νομίσματα που χρησιμοποιούνται σε κοινότητες για να μπορέσουν σε δύσκολες εποχές να υπάρξουν ροή κεφαλαίου και επιχειρηματικότητα, σε συνεργασία με τοπικές τράπεζες, επιχειρήσεις και μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Το πιο διάσημο παράδειγμα είναι τα Berkshares που υπάρχουν στην κοινότητα Μπερκσάιρ της Μασαχουσέτης.

* Συνεταιριστικές επιχειρήσεις: Η διανεμιστική απάντηση στην κρίση και την ανεργία. Πρόκειται για εταιρείες, όπου οι εργαζόμενοι είναι και ιδιοκτήτες και συμμετέχουν ισότιμα στις αποφάσεις της εταιρίας. Αντίθετα δε με τους κρατικοδίαιτους συνεταιρισμούς του ΠΑΣΟΚ, οι αληθινοί συνεταιρισμοί απεχθάνονται την επέμβαση του κράτους και τα μέλη προσφέρουν έργο η βάζουν το χέρι στην τσέπη, συμμετέχοντας σε κέρδη η ζημίες.

Το πιο διάσημο παράδειγμα συνεταιριστικής επιχείρησης είναι η συνομοσπονδία συνεταιρισμών «Μοντραγκόν», η 7η μεγαλύτερη εταιρία στην Ισπανία. Πρόκειται για μία ομοσπονδία 256 συνεταιρισμών που απασχολεί 86.869 εργαζόμενους-ιδιοκτήτες. Ιδρύθηκε το 1956 από τον ιερέα Χοσέ Μαρία Αριζμενταριέτα και ο εργασιακός ουμανισμός της είναι επηρεασμένος από την Κοινωνική Διδασκαλία της Καθολικής Εκκλησίας, συνδυάζοντας διανεμιστικά-αλληλεγγυϊκά ιδεώδη με την ιδέα της υπεροχής της επιχειρηματικότητας. Αυτό βέβαια καταρρίπτει τον εγχώριο αριστερό μύθο (Καραμπελιάς) που θέλει την «Μοντραγκόν» να εμφορείται από ελευθεριακά και αριστερίστικα ιδεώδη!

* Καταπίστευμα Κοινοτικής Γης: Σε αυτό μια μη-κερδοσκοπική επιχείρηση αγοράζει και διαχειρίζεται γη προς όφελος των κατοίκων μιας κοινότητας. Το Καταπίστευμα διατηρεί την οικονομική προσιμότητα μέσω κληρονομικών και μακρόχρονων ενοικιαστηρίων, αειφόρου καλλιέργειας και πολλαπλής χρήσης της γης. Από την άλλη αποτρέπει την κατάσχεση κάθε σπιτιού που βρίσκεται στην επικράτεια της, βγάζοντας από τους ώμους του αγρότη το βάρος της φορολογίας και το φόβο της υποθήκευσης.

* Αστική Οικιστική Καλλιέργεια: Ένα αστικό σπίτι, του οποίου οι ένοικοι παράγουν σημαντικό μέρος του φαγητού που καταναλώνουν σε συνδυασμό με οικολογικές ανησυχίες. Είναι μέρος της αστικής γεωργίας, που έχει μετατρέψει τις ταράτσες και τις βεράντες των δυτικών μεγαλουπόλεων σε μποστάνια και αγροκτήματα, με σκοπό την αυτάρκεια η το εμπόριο. Πρόκειται ουσιαστικά για την μεταφορά της αειφόρου καλλιέργειας σε αστικό τοπίο.

Παράλληλα, σύμφωνα με το Forbes, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις της Αμερικής ευημερούν, κάνοντας τον διανεμισμό να φαντάζει μια πιο πρακτική και ελκυστική λύση από τον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό.

Από τους παλαιοσυντηρητικούς στους «Κόκκινο Τορισμό»

Αυτό βέβαια έχει κάνει τους αμερικανούς παλαιοσυντηρητικούς, αλλά και τους εθνικιστές του ΒΝΡ να αγκαλιάσουν τον διανεμισμό. Ενώ ο διανεμισμός είναι η επίσημη ιδεολογία του δεξιού «Δημοκρατικού Εργατικού Κόμματος» της Αυστραλίας και του «Εθνικού Φιλελεύθερου Κόμματος-Τρίτος Δρόμος» της Μεγάλης Βρετανίας.

Όμως ο πραγματικός πολιτικός εκπρόσωπος του διανεμισμού είναι ο Αγγλικανός θεολόγου και πολιτικός φιλόσοφος Φίλιπ Μπλοντ. Ιδρυτής της δεξαμενής σκέψης της ResPublica και συγγραφέας του σημαντικού βιβλίου, «Κόκκινος Τόρυ: Πως η Αριστερά και η Δεξιά κατέστρεψαν την Βρετανία και πως θα την διορθώσουμε», ο Μπλοντ βρήκε στον διανεμισμό τον νέο ριζοσπαστικό συντηρητισμό που αναζητούσε. Και ως ο άνθρωπος πίσω από το κοινωνικό πρόγραμμα «Μεγάλη Κοινωνία» των Συντηρητικών και Φιλελεύθερων Δημοκρατικών του 2010, την εμπλούτισε με διανεμιστικές ιδέες, όπως η ενδυνάμωση των κοινοτήτων, η αποκέντρωση, υποστήριξη συνεταιριστικών επιχειρήσεων και στεγαστικών ταμιευτηρίων και ο εθελοντισμός.

Πριν ένα χρόνο στην διανεμιστική του τουρνέ στη Αμερική, ο Μπλοντ δήλωνε: «Εκείνο που δημιουργούμε στην κοινωνία μας είναι ένα νέο πρότυπο σκλαβιάς. Η ρητορική περί ελεύθερων αγορών δεν δημιούργησε ελεύθερες αγορές, δημιούργησε κλειστές αγορές. Το κίνημα κατάληψης της Γουώλ Στρητ και το «Πάρτυ του Τσαγιού» είναι στην ουσία διαφορετικές εκφράσεις του ίδιου φαινομένου. Είναι εξοργισμένα για την συγκέντρωση της δύναμης στα χέρια λίγων (σ.σ. στα χέρια ιδιωτών η γραφειοκρατών). Όμως είναι σε λάθος δρόμο αν περιμένουν λύσεις από τους θεούς της αγοράς και της κυβέρνησης. Ο διανεμισμός προτείνει λύσεις με όσο γίνεται μικρότερα οικονομικά μεγέθη και περισσότερες εξουσίες στην τοπική αυτοδιοίκηση, αφήνοντας στην κεντρική κυβέρνηση να εγγυάται τα βασικά, όπως η εκπαίδευση και η ιατρική περίθαλψη».

Ο Ελληνικός διανεμισμός

Όσο για μας, πιστεύουμε ότι ο Διανεμισμός ταιριάζει στην Ελλάδα, που πάντα βασιζόταν στους αγρότες και τους μικρομεσαίους. Ένα ελληνικό διανεμιστικό κίνημα θα έπρεπε να επικεντρωθεί στον συνδυασμό χριστιανικής ηθικής, συνεργασίας των τάξεων και οικονομικής και πολιτικής αποκέντρωσης, που υπήρξε και το αιώνιο Ελληνικό ιδανικό. Έτσι θα ανανέωνε από τα δεξιά τον κοινοτισμό του Δραγούμη, του Καραβίδα και του Τσάκωνα, εμπλουτισμένο με τον προβληματισμό της αειφόρου ανάπτυξης και τα μέσα της «εναλλακτικής» οικονομίας. Δίνοντας τα τελευταία πίσω στους παραδοσιακούς οικογενειάρχες, στους οποίους ανήκουν.

Αναδημοσίευση από Κοινοτισμός