"Είμαστε ένας λαός με παλικαρίσια ψυχή, που κράτησε τα βαθιά κοιτάσματα της μνήμης του σε καιρούς ακμής και σε αιώνες διωγμών και άδειων λόγων. Τώρα που ο τριγυρινός μας κόσμος μοιάζει να θέλει να μας κάνει τρόφιμους ενός οικουμενικού πανδοχείου, θα την απαρνηθούμε άραγε αυτή τη μνήμη; Θα το παραδεχτούμε τάχα να γίνουμε απόκληροι"

Γιώργος Σεφέρης

Τετάρτη 21 Νοεμβρίου 2018

Ο μύθος της ιδρύσεως της Ταρκυνίας, της σημαντικότερης πόλεως της Ετρουρίας

του Νικολάου Π. Παππά, Πολιτικού Επιστήμονος,


 Η Ταρκυνία είναι η σημαντικότερη και αρχαιότερη, σύμφωνα με το μύθο, πόλη της Ετρουρίας και πήρε το όνομά της από τον ιδρυτή της Τάρχωνα (αδερφός ή πατέρας του Τυρρηνού, μέσω του οποίου έδωσαν οι Έλληνες και την ονομασία Τυρρηνοί στους Ετρούσκους).

Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2018

Η πρώτη μεγάλη ναυτική σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Ετρούσκων

του Νικολάου Π. Παππά, Πολιτικού Επιστήμονος


 Οι σχέσεις των Ετρούσκων με τους Έλληνες ήταν αρκετά περίπλοκη. Οι Τυρρηνοί αν και επηρεάστηκαν πολύ από τον ελληνικό πολιτισμό συγκρούστηκαν αρκετές φορές μαζί τους για τον έλεγχο των θαλασσών.

Οι Έλληνες συνήθως αναφέρονταν στους Ετρούσκους ως πειρατές, σε σημείο όπου οι δύο λέξεις είχαν γίνει σχεδόν συνώνυμες.

Τετάρτη 10 Οκτωβρίου 2018

Ο Μακεδονομάχος Γεώργιος Τόμπρας και το παρατημένο σπίτι του στην Αγία Παρασκευή (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ)

του Νικολάου Π. Παππά, Πολιτικού Επιστήμονος


Λίγοι το γνωρίζουν αλλά στη Λεωφόρο Μεσογείων, κοντά στην πλατεία της Αγίας Παρασκευής υπάρχει το σπίτι ενός μεγάλου Μακεδονομάχου, του Γεώργιου Τόμπρα. Το σπίτι σήμερα φαίνεται πραγματικά παρατημένο και προκαλεί θλίψη.

Τον Ιούλιο του 2016 το Δημοτικό Συμβούλιο της Αγίας Παρασκευής τίμησε τον μεγάλο μακεδονομάχο τοποθετώντας αναμνηστική πινακίδα μπροστά στο σπίτι που έζησε και πέθανε.

Δευτέρα 8 Οκτωβρίου 2018

Ο κρίσιμος ρόλος των προφητειών στην ιστορία, και η συμβολή του «Αγαθάγγελου» στον ξεσηκωμό των Ελλήνων

Του Νικολάου Π. Παππά, Πολιτικού επιστήμονος


Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ρήξη στις 6/10/18

Πολλές προφητείες και θρύλοι έχουν κυκλοφορήσει στην ιστορία του Χριστιανισμού και των θρησκειών γενικότερα. Άλλες φορές επιβεβαιώνονται και άλλες όχι. Ανεξαρτήτως, όμως, αποτελέσματος ένα είναι το σίγουρο: Έχουν κινήσει πολλές φορές την ιστορία και τους λαούς.

Τα υλικά μέσα είναι πάντοτε σημαντικά για έναν πόλεμο, όμως η πίστη είναι ένας διόλου αμελητέος παράγοντας για την επιτυχία του. Όταν ένας λαός πιστεύει ότι έχει το Θεό μαζί του σε μια μάχη, θα τη δώσει πιο εύκολα, θα έχει πίστη στη νίκη ακόμη κι αν ο αντίπαλος υπερτερεί σε στρατό και όπλα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι σταυροφόροι, οι οποίοι ξεκινώντας το 1096 την πρώτη σταυροφορία, πήγαν στην Ανατολή με το σύνθημα Deus Vult, δηλαδή “Ο Θεός το θέλει”. Η πίστη ότι ο Θεός έχει προδιαγράψει τη νίκη των σταυροφόρων, τους έδινε κίνητρο να δώσουν και τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούν και οι προφητείες στην ψυχολογία του πιστού.

Κυριακή 7 Οκτωβρίου 2018

ΜΑΡΙΟΣ ΝΟΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Η παρακμή της της Λευκής Δύσης: Η φυλή ως αναλυτικ...



N. N. Cheboksarov, Atlas Narodov Mira, 1964. Στο χάρτη αυτό οι μεσογειακοί νοτιοευρωπαίοι ομαδοποιούνται μαζί με τους Άραβες, τους Ιρανούς και μέρος των Ινδών. 

Ένας κόσμος σε κρίση

Τον Αύγουστο του 2018 ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανέβασε ένα tweet που προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση και οργισμένες αντιδράσεις κυβερνήσεων και μεγάλων μέσων ενημέρωσης. Αυτό, βεβαίως, δεν αποτελεί είδηση. Το ενδιαφέρον όμως ήταν το αντικείμενο της ανάρτησης: έχοντας δει ένα σχετικά ρεπορτάζ του συντηρητικού τηλεοπτικού σταθμού Fox News, ο Τραμπ έδωσε εντολή στον υπουργό Εξωτερικών Μάικ Πομπέο να ερευνήσει τα περιστατικά βίας που υφίσταται μία μειονότητα στον Τρίτο κόσμο. Η μειονότητα αυτή είναι οι λευκοί της Νότιας Αφρικής.



Τετάρτη 19 Σεπτεμβρίου 2018

Κωνσταντίνος Ε' ο Κοπρώνυμος: Ο πρώτος Βουλγαροκτόνος - Μεγάλοι Βυζαντιν...

Ο Κωνσταντίνος Ε’, υιός του ιδρυτή της Συριακής (ή Ισαυρικής) δυναστείας Λέοντος Γ’, ήλθε στον κόσμο το 718, το δεύτερο έτος της βασιλείας του πατέρα του και χρονιά απόκρουσης της τελευταίας μουσουλμανικής πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης.



Δευτέρα 10 Σεπτεμβρίου 2018

Λέων Γ' ο Ίσαυρος: Ο αυτοκράτορας που έσωσε το Βυζάντιο από το Ισλάμ



Ο Λέων γεννήθηκε στη Γερμανίκεια της Συρίας το 685, λαμβάνοντας το όνομα Κόνων. Λίγο μετά τη γέννηση του, η οικογένειά του μετοίκησε στη Θράκη. Εκεί, μεγαλώνοντας, μπήκε στην υπηρεσία του Ιουστινιανού του Β’ και ανελίχθηκε στη στρατιωτική  ιεραρχία.

Παρασκευή 3 Αυγούστου 2018

ΜΑΡΙΟΣ ΝΟΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Τι σημαίνει πολιτισμός; Σημειώσεις από το έργο του...

ΜΑΡΙΟΣ ΝΟΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Τι σημαίνει πολιτισμός; Σημειώσεις από το έργο του...:

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Σημειώσεις από το βιβλίο του Γάλλου ιστορικού Fernand Braudel (1902-1985) "Η Γραμματική των Πολιτιμών", του 1963. Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά το 2001 από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

Η πρωταρχική έννοια του πολιτισμού

Η λέξη και η έννοια του πολιτισμού (civilisation) είναι πρόσφατη, προέρχεται από τη Γαλλία του 18ου αιώνος.  Αρχικώς νοείται ως το αντίθετο της βαρβαρότητος, τα εξευγενισμένα ήθη, οι καλοί τρόποι και η αγωγή, διάκριση πολιτισμένων και αγρίων.

Από τα γαλλικά διαδίδεται στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες.  Η ελληνική λέξη «πολιτισμός» είναι αρχαία και σήμαινε τα πολιτικά πράγματα, η χρήση της δε ήταν σπάνια.  Με τη σύγχρονη έννοια αποτελεί σύλληψη του Αδαμαντίου Κοραή το 1804 ως μετάφραση της γαλλικής civilisation.


Civilisation και culture, πολιτισμός και κουλτούρα:  Έννοιες που εμφανίζονται άλλοτε ως συνώνυμες και άλλοτε ως συμπληρωματικές.


  • Υπό μίαν άποψη κουλτούρα συνιστά τις πνευματικές και ηθικές αξίες (ευγενής, ανώτερη) ενώ ο πολιτισμός τα υλικά, τεχνικά επιτεύγματα (ταπεινός, κατώτερος).
  • Η αντίστοιχη διάκριση στον Μαρξ είναι μεταξύ υποδομών (ύλη) και εποικοδομήματος (πνεύμα), με τις πρώτες να ορίζουν το δεύτερο.
  • Στην αγγλόφωνη ανθρωπολογία cultures είναι οι πιο πρωτόγονοι πολιτισμοί ενώ civilisations οι προηγμένοι και ανεπτυγμένοι.
  • Στα ελληνικά υπάρχουν τα επίθετα «πολιτισμικός», που αφορά τις έννοιες με μεγάλο βάρος και σημασία για τον υψηλό πολιτισμό, και «πολιτιστικός», το οποίο αφορά απλούστερες εκφράσεις, π.χ. πολιτισμικό φαινόμενο-πολιτιστικός σύλλογος.



Το 1819 η λέξη civilisation αποκτά πληθυντικό αριθμό.  Εδώ σημαίνει το σύνολο των χαρακτηριστικών που παρουσιάζει η συλλογική ζωή μίας ομάδας ή μίας εποχής.  Ο όρος του πολιτισμού ως μίας, πανανθρώπινης έννοιας υποβαθμίζεται από την έμφαση στους διαφορετικούς πολιτισμούς.  Αντικαθίσταται εν πολλοίς από έννοιες όπως ανθρωπότητα και ανθρωπισμός.
Σήμερα, πολιτισμός (ενικός) ονομάζεται το σύνολο των κοινών κτημάτων της ανθρωπότητας, «όλα όσα δεν μπορεί να λησμονήσει ο άνθρωπος».
Με τη δυτική παγκόσμια κυριαρχία και την παγκοσμιοποίηση διαδίδονται παντού κοινές αξίες και πρότυπα.  Γίνεται λόγος για την πορεία ανάπτυξης ενός, παγκοσμίου πολιτισμού.

Η μελέτη του πολιτισμού είναι συνυφασμένη με τις άλλες επιστήμες του ανθρώπου

Πολιτισμός και Γεωγραφία

Όλοι οι πολιτισμοί μπορούν να εντοπιστούν στο χάρτη.  Η ανάπτυξη και η πρόοδος τους εξαρτώνται από τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της τοποθεσίας τους.
Ο άνθρωπος διαμορφώνει το περιβάλλον με την εργασία του και η εργασία αυτή με τη σειρά της διαμορφώνει τον ίδιο.  «Παραγωγή του ανθρώπου από τον άνθρωπο» (Μαρξ).
Πολιτισμός σημαίνει συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, γη, βουνά, κλίμα, βλάστηση, ζώα.  Σημαίνει πλεονεκτήματα που προσφέρθηκαν αβίαστα στον άνθρωπο ή που τα απέκτησε με το μόχθο του → καλλιέργεια, κτηνοτροφία, κατοικίες, ρούχα, επικοινωνία, βιομηχανία κ.α.



  • Δύο Ινδίες:  α) η Ινδία των τροπικών δασών, του πολύ υγρού κλίματος, των μελαμψών ανθρώπων, β) η Ινδία του μέσου ρου του Ινδού και του Γάγγη, με ξηρό κλίμα, ανοιχτόχρωμους και φιλοπόλεμους ανθρώπους.  Η αντίθεση σε αυτά τα δύο σύνολα κινεί την ινδική ιστορία (Γκετς). 
  • Ποτάμιοι πολιτισμοί Νείλου (Αίγυπτος), Ινδού, Κίτρινου ποταμού (Κίνα), Τίγρη και Ευφράτη (Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι).
  • Θαλασσοκρατικοί πολιτισμοί Μεσογείου:  Φοινίκη, Ελλάδα, Ρώμη.  Πολιτισμοί Βαλτικής, Βόρειας θάλασσας, Ατλαντικού ωκεανού.  Η σύγχρονη Δύση είναι σε μεγάλο βαθμό ατλαντικός πολιτισμός.
  • Αυτά τα σχήματα είναι πολύ χρήσιμα, δε πρέπει όμως να παρασυρόμαστε σε μία αιτιοκρατική αναγκαιότητα-ντετερμινισμό.



Γιατί ορισμένα επιτεύγματα συναντώνται σε κάποιους πολιτισμούς και όχι σε κάποιους άλλους;
  • Απάντηση Τόυνμπη:  ζήτημα «πρόκλησης και απάντησης», δηλαδή όσο μεγαλύτερες οι προκλήσεις τόσο πιο μεγάλη εργασία για την υπερνίκηση τους, άρα πρόοδος.  Η θεωρία αυτή πάσχει στο ότι ο πολιτισμός ανθεί στα εύκρατα κλίματα και όχι σε ερήμους ή ζούγκλες, σε πεδιάδες και ακτές όχι σε βουνά.


Κάθε πολιτισμός έχει τη δική του γεωγραφία, η οποία μπορεί να αφορά πράγματα όπως τη διατροφή του (σιτάρι για την Ευρώπη, ρύζι για την Κίνα), τα δομικά υλικά, τα υφάσματα.

Γεωπολιτισμική ενότητα είναι ένας γεωγραφικός χώρος όπου κυριαρχεί ένα σύστημα ορισμένων πολιτισμικών χαρακτηριστικών.


  • Παράδειγμα:  Δυτικός πολιτισμός→Ευρώπη, Αμερική, Ωκεανία, Ρωσία.  Ευρώπη → Γερμανία, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Πολωνία κ.α.  Γαλλία → Οξιτανία, Βρετάνη, Νορμανδία, Κορσική κ.α.
  • Τα όρια ενός πολιτισμού είναι λίγο ως πολύ συγκεκριμένα και σταθερά.  Η σταθερότητα όμως του γεωγραφικού χώρου στον οποίο είναι εδραιωμένος ένας πολιτισμός, και των ορίων του χώρου αυτού, δε σημαίνει στεγανότητα.  Τα πολιτισμικά αγαθά (υλικά, πνευματικά-τεχνολογίες, θρησκείες, τρόποι ένδυσης, τραγούδια) ταξιδεύουν προς όλες τις κατευθύνσεις και περνούν συνεχώς από τον ένα γεωγραφικό χώρο στον άλλο.
  • Κάποτε η διαδικασία αυτή ήταν αργή λόγω της δυσκολίας στις επικοινωνίες και τις μεταφορές.  Τώρα είναι αστραπιαία.



Πολιτισμός και Κοινωνία

Δεν υπάρχει πολιτισμός που να μην εδράζεται επάνω σε μία κοινωνία, η οποία του δίνει ζωή με τις εντάσεις και με την πρόοδο της.  Αυτά τα δύο αναφέρονται στην ίδια πραγματικότητα και δε μπορούν να νοηθούν χωριστά.  Κοινωνική αλλαγή σημαίνει πολιτισμική αλλαγή.
Κοινωνία και κουλτούρα (κοσμοθεωρία), κοινωνία και υλικός πολιτισμός (π.χ. η Δύση είναι συνυφασμένη πλέον με τη βιομηχανική κοινωνία).
Οι πρωτόγονες κουλτούρες είναι καρπός ισοκρατικών κοινωνιών που βασίζονται σε σταθερούς, παγίους κανόνες.  Οι σύγχρονοι πολιτισμοί προέρχονται από κοινωνίες με ιεραρχημένες σχέσεις, αποστάσεις μεταξύ ομάδων, έχουν εντάσεις, κοινωνικές συγκρούσεις, πολιτικούς αγώνες, συνεχή εξέλιξη.

Οι προηγμένοι πολιτισμοί έχουν πόλεις.  Οι πόλεις είναι τα κέντρα του πολιτισμού, δεσπόζουν και απορροφούν την ύπαιθρο.  Είναι φύσει εξωστρεφείς και τείνουν προς την οικουμενικότητα και έναν οικουμενικά ομοιόμορφο τρόπο ζωής.
Κοινωνίες υποτυπώδεις (κατώτερες κουλτούρες) επιβιώνουν και εντός του χώρου προηγμένων πολιτισμών, όπως σε απομακρυσμένες περιφέρειες, απομονωμένες περιοχές της υπαίθρου, πολύ φτωχές ή ορεινές περιοχές κ.α.
Η κοινωνιολογική σκοπιά είναι απαραίτητη για τη διερεύνηση της ιστορίας του πολιτισμού.  Διαφορά κοινωνίας-πολιτισμού:  ο πολιτισμός αλλάζει πολύ πιο αργά και είναι δομή πολύ πιο μακροπρόθεσμη.

Πολιτισμός και Πολιτική Οικονομία

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός εξαρτάται από οικονομικά, τεχνολογικά, βιολογικά και δημογραφικά δεδομένα.  Δηλαδή βασίζεται στους διαθεσίμους πόρους, την τεχνική καινοτομία και αποδοτικότητα, το επίπεδο υγείας, το προσδόκιμο επιβίωσης, την αναπαραγωγική ευρωστία.
Η σημασία του αριθμού:  για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα το μόνο εργαλείο, η μόνη κινητήρια δύναμη στη διάθεση του ανθρώπου ήταν ο ίδιος ο άνθρωπος:  αυτός κατασκεύασε τον πολιτισμό με τα ίδια του τα χέρια.  Αυτό άλλαξε με τη βιομηχανική εποχή.  Ο μεγάλος πληθυσμός και η ύπαρξη φθηνού εργατικού δυναμικού, ιδίως με τη μορφή της δουλείας, είναι αντικίνητρα για την τεχνολογική καινοτομία.

Οι επιπτώσεις των οικονομικών διακυμάνσεων:  η οικονομική ζωή παρουσιάζει συνεχείς διακυμάνσεις, άλλες μικρής και άλλες μεγάλης διάρκειας.  Αυτό επηρεάζει εξαιρετικά τον πολιτισμό:  το 18ο αιώνα υπάρχει στην Ευρώπη γενικώς ανάπτυξη που ευνοεί τη γέννηση του Διαφωτισμού, ενώ στο πρώτο μισό του 19ου αιώνος η μακροχρόνια αναδίπλωση συμπίπτει με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό.

Η οικονομική ζωή, είτε σε ανάκαμψη είτε σε ύφεση, παράγει σχεδόν πάντα πλεονάσματα:  για παράδειγμα, το σύνολο σχεδόν της αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς μας προέρχεται από τεράστιες σπατάλες και ματαιοδοξίες, χωρίς τις οποίες δε θα υπήρχαν τόσα αριστουργήματα.  Ο πολιτισμός συνεπάγεται μία κάποια ανακατανομή χρήματος.  Για παράδειγμα το 18ο αιώνα η οικονομική άνθιση επέτρεψε στη γαλλική αριστοκρατία και αστική τάξη να γίνουν πάτρωνες πλήθους καλλιτεχνών και διανοουμένων, με αποτέλεσμα τεράστια πνευματική δημιουργία.
Αντίθεση μεταξύ πολιτισμού των ανωτέρων τάξεων και καθημερινού πολιτισμού της πλειοψηφίας.
Με τη βιομηχανική εποχή αναπτύσσεται μαζικός-συλλογικός πολιτισμός, με όλο και περισσότερους ανθρώπους να μετέχουν στην παιδεία, να αλλάζουν κοινωνική τάξη και να έχουν πολιτικό λόγο.  Αυτό γίνεται σταθερά στη Δύση, όμως δημιουργούνται νέες ανισότητες με τον Τρίτο Κόσμο.

Πολιτισμός και Συλλογική (Κοινωνική) Ψυχολογία

Ποικίλη ορολογία:  συλλογικός ψυχισμός, νοοτροπία, συνειδητοποίηση, διανοητικός εξοπλισμός.
Ένας πολιτισμός διέπεται από αξίες, προκαταλήψεις, φόβους, ιδανικά, ταμπού, ιερά και ανίερα, πράγματα, ήθη, νόρμες και παραδόσεις.
Αυτές οι ψυχολογικές δομές είναι το λιγότερο διαδόσιμο στοιχείο των πολιτισμών και αυτό που κατ’ εξοχήν τους απομονώνει και διακρίνει από άλλους.  Είναι εξαιρετικά ανθεκτικές στο χρόνο.

Μία από τις σημαντικότερες και κεντρικότερες τέτοιες δομές είναι η θρησκεία.  Σε όλους τους πολιτισμούς βρίσκεται στην καρδιά της νοηματοδότησης της ζωής και του σύμπαντος.  Μόνο ο δυτικός πολιτισμός, από την αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα, ανέπτυξε σταθερή και ευρεία ορθολογιστική παράδοση, η οποία ναι μεν δε συγκρούστηκε πάντοτε και απαραιτήτως με τη θρησκεία, συνέβαλε όμως η Δύση να γίνει ο πρώτος απομαγευμένος πολιτισμός.  Ακόμη και σήμερα όμως ο χριστιανισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της δυτικής ζωής, ακόμη και για τους μη πιστεύοντες, διότι έχει διαποτίσει πάρα πολλές αντιλήψεις και συνήθειες, έστω και εάν το αποτύπωμα του δεν είναι άμεσα εμφανές.


Συνέχεια: Τι λέει ο Fernand Braudel για το Ισλάμ: Η δυτική τύφλωση που πληρώνουμε σήμερα


*φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)

ΜΑΡΙΟΣ ΝΟΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Τι σημαίνει πολιτισμός; Σημειώσεις από το έργο του...

ΜΑΡΙΟΣ ΝΟΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Τι σημαίνει πολιτισμός; Σημειώσεις από το έργο του...:

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Σημειώσεις από το βιβλίο του Γάλλου ιστορικού Fernand Braudel (1902-1985) "Η Γραμματική των Πολιτιμών", του 1963. Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά το 2001 από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

Η πρωταρχική έννοια του πολιτισμού

Η λέξη και η έννοια του πολιτισμού (civilisation) είναι πρόσφατη, προέρχεται από τη Γαλλία του 18ου αιώνος.  Αρχικώς νοείται ως το αντίθετο της βαρβαρότητος, τα εξευγενισμένα ήθη, οι καλοί τρόποι και η αγωγή, διάκριση πολιτισμένων και αγρίων.

Από τα γαλλικά διαδίδεται στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες.  Η ελληνική λέξη «πολιτισμός» είναι αρχαία και σήμαινε τα πολιτικά πράγματα, η χρήση της δε ήταν σπάνια.  Με τη σύγχρονη έννοια αποτελεί σύλληψη του Αδαμαντίου Κοραή το 1804 ως μετάφραση της γαλλικής civilisation.


Civilisation και culture, πολιτισμός και κουλτούρα:  Έννοιες που εμφανίζονται άλλοτε ως συνώνυμες και άλλοτε ως συμπληρωματικές.


  • Υπό μίαν άποψη κουλτούρα συνιστά τις πνευματικές και ηθικές αξίες (ευγενής, ανώτερη) ενώ ο πολιτισμός τα υλικά, τεχνικά επιτεύγματα (ταπεινός, κατώτερος).
  • Η αντίστοιχη διάκριση στον Μαρξ είναι μεταξύ υποδομών (ύλη) και εποικοδομήματος (πνεύμα), με τις πρώτες να ορίζουν το δεύτερο.
  • Στην αγγλόφωνη ανθρωπολογία cultures είναι οι πιο πρωτόγονοι πολιτισμοί ενώ civilisations οι προηγμένοι και ανεπτυγμένοι.
  • Στα ελληνικά υπάρχουν τα επίθετα «πολιτισμικός», που αφορά τις έννοιες με μεγάλο βάρος και σημασία για τον υψηλό πολιτισμό, και «πολιτιστικός», το οποίο αφορά απλούστερες εκφράσεις, π.χ. πολιτισμικό φαινόμενο-πολιτιστικός σύλλογος.



Το 1819 η λέξη civilisation αποκτά πληθυντικό αριθμό.  Εδώ σημαίνει το σύνολο των χαρακτηριστικών που παρουσιάζει η συλλογική ζωή μίας ομάδας ή μίας εποχής.  Ο όρος του πολιτισμού ως μίας, πανανθρώπινης έννοιας υποβαθμίζεται από την έμφαση στους διαφορετικούς πολιτισμούς.  Αντικαθίσταται εν πολλοίς από έννοιες όπως ανθρωπότητα και ανθρωπισμός.
Σήμερα, πολιτισμός (ενικός) ονομάζεται το σύνολο των κοινών κτημάτων της ανθρωπότητας, «όλα όσα δεν μπορεί να λησμονήσει ο άνθρωπος».
Με τη δυτική παγκόσμια κυριαρχία και την παγκοσμιοποίηση διαδίδονται παντού κοινές αξίες και πρότυπα.  Γίνεται λόγος για την πορεία ανάπτυξης ενός, παγκοσμίου πολιτισμού.

Η μελέτη του πολιτισμού είναι συνυφασμένη με τις άλλες επιστήμες του ανθρώπου

Πολιτισμός και Γεωγραφία

Όλοι οι πολιτισμοί μπορούν να εντοπιστούν στο χάρτη.  Η ανάπτυξη και η πρόοδος τους εξαρτώνται από τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της τοποθεσίας τους.
Ο άνθρωπος διαμορφώνει το περιβάλλον με την εργασία του και η εργασία αυτή με τη σειρά της διαμορφώνει τον ίδιο.  «Παραγωγή του ανθρώπου από τον άνθρωπο» (Μαρξ).
Πολιτισμός σημαίνει συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, γη, βουνά, κλίμα, βλάστηση, ζώα.  Σημαίνει πλεονεκτήματα που προσφέρθηκαν αβίαστα στον άνθρωπο ή που τα απέκτησε με το μόχθο του → καλλιέργεια, κτηνοτροφία, κατοικίες, ρούχα, επικοινωνία, βιομηχανία κ.α.



  • Δύο Ινδίες:  α) η Ινδία των τροπικών δασών, του πολύ υγρού κλίματος, των μελαμψών ανθρώπων, β) η Ινδία του μέσου ρου του Ινδού και του Γάγγη, με ξηρό κλίμα, ανοιχτόχρωμους και φιλοπόλεμους ανθρώπους.  Η αντίθεση σε αυτά τα δύο σύνολα κινεί την ινδική ιστορία (Γκετς). 
  • Ποτάμιοι πολιτισμοί Νείλου (Αίγυπτος), Ινδού, Κίτρινου ποταμού (Κίνα), Τίγρη και Ευφράτη (Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι).
  • Θαλασσοκρατικοί πολιτισμοί Μεσογείου:  Φοινίκη, Ελλάδα, Ρώμη.  Πολιτισμοί Βαλτικής, Βόρειας θάλασσας, Ατλαντικού ωκεανού.  Η σύγχρονη Δύση είναι σε μεγάλο βαθμό ατλαντικός πολιτισμός.
  • Αυτά τα σχήματα είναι πολύ χρήσιμα, δε πρέπει όμως να παρασυρόμαστε σε μία αιτιοκρατική αναγκαιότητα-ντετερμινισμό.



Γιατί ορισμένα επιτεύγματα συναντώνται σε κάποιους πολιτισμούς και όχι σε κάποιους άλλους;
  • Απάντηση Τόυνμπη:  ζήτημα «πρόκλησης και απάντησης», δηλαδή όσο μεγαλύτερες οι προκλήσεις τόσο πιο μεγάλη εργασία για την υπερνίκηση τους, άρα πρόοδος.  Η θεωρία αυτή πάσχει στο ότι ο πολιτισμός ανθεί στα εύκρατα κλίματα και όχι σε ερήμους ή ζούγκλες, σε πεδιάδες και ακτές όχι σε βουνά.


Κάθε πολιτισμός έχει τη δική του γεωγραφία, η οποία μπορεί να αφορά πράγματα όπως τη διατροφή του (σιτάρι για την Ευρώπη, ρύζι για την Κίνα), τα δομικά υλικά, τα υφάσματα.

Γεωπολιτισμική ενότητα είναι ένας γεωγραφικός χώρος όπου κυριαρχεί ένα σύστημα ορισμένων πολιτισμικών χαρακτηριστικών.


  • Παράδειγμα:  Δυτικός πολιτισμός→Ευρώπη, Αμερική, Ωκεανία, Ρωσία.  Ευρώπη → Γερμανία, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Πολωνία κ.α.  Γαλλία → Οξιτανία, Βρετάνη, Νορμανδία, Κορσική κ.α.
  • Τα όρια ενός πολιτισμού είναι λίγο ως πολύ συγκεκριμένα και σταθερά.  Η σταθερότητα όμως του γεωγραφικού χώρου στον οποίο είναι εδραιωμένος ένας πολιτισμός, και των ορίων του χώρου αυτού, δε σημαίνει στεγανότητα.  Τα πολιτισμικά αγαθά (υλικά, πνευματικά-τεχνολογίες, θρησκείες, τρόποι ένδυσης, τραγούδια) ταξιδεύουν προς όλες τις κατευθύνσεις και περνούν συνεχώς από τον ένα γεωγραφικό χώρο στον άλλο.
  • Κάποτε η διαδικασία αυτή ήταν αργή λόγω της δυσκολίας στις επικοινωνίες και τις μεταφορές.  Τώρα είναι αστραπιαία.



Πολιτισμός και Κοινωνία

Δεν υπάρχει πολιτισμός που να μην εδράζεται επάνω σε μία κοινωνία, η οποία του δίνει ζωή με τις εντάσεις και με την πρόοδο της.  Αυτά τα δύο αναφέρονται στην ίδια πραγματικότητα και δε μπορούν να νοηθούν χωριστά.  Κοινωνική αλλαγή σημαίνει πολιτισμική αλλαγή.
Κοινωνία και κουλτούρα (κοσμοθεωρία), κοινωνία και υλικός πολιτισμός (π.χ. η Δύση είναι συνυφασμένη πλέον με τη βιομηχανική κοινωνία).
Οι πρωτόγονες κουλτούρες είναι καρπός ισοκρατικών κοινωνιών που βασίζονται σε σταθερούς, παγίους κανόνες.  Οι σύγχρονοι πολιτισμοί προέρχονται από κοινωνίες με ιεραρχημένες σχέσεις, αποστάσεις μεταξύ ομάδων, έχουν εντάσεις, κοινωνικές συγκρούσεις, πολιτικούς αγώνες, συνεχή εξέλιξη.

Οι προηγμένοι πολιτισμοί έχουν πόλεις.  Οι πόλεις είναι τα κέντρα του πολιτισμού, δεσπόζουν και απορροφούν την ύπαιθρο.  Είναι φύσει εξωστρεφείς και τείνουν προς την οικουμενικότητα και έναν οικουμενικά ομοιόμορφο τρόπο ζωής.
Κοινωνίες υποτυπώδεις (κατώτερες κουλτούρες) επιβιώνουν και εντός του χώρου προηγμένων πολιτισμών, όπως σε απομακρυσμένες περιφέρειες, απομονωμένες περιοχές της υπαίθρου, πολύ φτωχές ή ορεινές περιοχές κ.α.
Η κοινωνιολογική σκοπιά είναι απαραίτητη για τη διερεύνηση της ιστορίας του πολιτισμού.  Διαφορά κοινωνίας-πολιτισμού:  ο πολιτισμός αλλάζει πολύ πιο αργά και είναι δομή πολύ πιο μακροπρόθεσμη.

Πολιτισμός και Πολιτική Οικονομία

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός εξαρτάται από οικονομικά, τεχνολογικά, βιολογικά και δημογραφικά δεδομένα.  Δηλαδή βασίζεται στους διαθεσίμους πόρους, την τεχνική καινοτομία και αποδοτικότητα, το επίπεδο υγείας, το προσδόκιμο επιβίωσης, την αναπαραγωγική ευρωστία.
Η σημασία του αριθμού:  για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα το μόνο εργαλείο, η μόνη κινητήρια δύναμη στη διάθεση του ανθρώπου ήταν ο ίδιος ο άνθρωπος:  αυτός κατασκεύασε τον πολιτισμό με τα ίδια του τα χέρια.  Αυτό άλλαξε με τη βιομηχανική εποχή.  Ο μεγάλος πληθυσμός και η ύπαρξη φθηνού εργατικού δυναμικού, ιδίως με τη μορφή της δουλείας, είναι αντικίνητρα για την τεχνολογική καινοτομία.

Οι επιπτώσεις των οικονομικών διακυμάνσεων:  η οικονομική ζωή παρουσιάζει συνεχείς διακυμάνσεις, άλλες μικρής και άλλες μεγάλης διάρκειας.  Αυτό επηρεάζει εξαιρετικά τον πολιτισμό:  το 18ο αιώνα υπάρχει στην Ευρώπη γενικώς ανάπτυξη που ευνοεί τη γέννηση του Διαφωτισμού, ενώ στο πρώτο μισό του 19ου αιώνος η μακροχρόνια αναδίπλωση συμπίπτει με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό.

Η οικονομική ζωή, είτε σε ανάκαμψη είτε σε ύφεση, παράγει σχεδόν πάντα πλεονάσματα:  για παράδειγμα, το σύνολο σχεδόν της αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς μας προέρχεται από τεράστιες σπατάλες και ματαιοδοξίες, χωρίς τις οποίες δε θα υπήρχαν τόσα αριστουργήματα.  Ο πολιτισμός συνεπάγεται μία κάποια ανακατανομή χρήματος.  Για παράδειγμα το 18ο αιώνα η οικονομική άνθιση επέτρεψε στη γαλλική αριστοκρατία και αστική τάξη να γίνουν πάτρωνες πλήθους καλλιτεχνών και διανοουμένων, με αποτέλεσμα τεράστια πνευματική δημιουργία.
Αντίθεση μεταξύ πολιτισμού των ανωτέρων τάξεων και καθημερινού πολιτισμού της πλειοψηφίας.
Με τη βιομηχανική εποχή αναπτύσσεται μαζικός-συλλογικός πολιτισμός, με όλο και περισσότερους ανθρώπους να μετέχουν στην παιδεία, να αλλάζουν κοινωνική τάξη και να έχουν πολιτικό λόγο.  Αυτό γίνεται σταθερά στη Δύση, όμως δημιουργούνται νέες ανισότητες με τον Τρίτο Κόσμο.

Πολιτισμός και Συλλογική (Κοινωνική) Ψυχολογία

Ποικίλη ορολογία:  συλλογικός ψυχισμός, νοοτροπία, συνειδητοποίηση, διανοητικός εξοπλισμός.
Ένας πολιτισμός διέπεται από αξίες, προκαταλήψεις, φόβους, ιδανικά, ταμπού, ιερά και ανίερα, πράγματα, ήθη, νόρμες και παραδόσεις.
Αυτές οι ψυχολογικές δομές είναι το λιγότερο διαδόσιμο στοιχείο των πολιτισμών και αυτό που κατ’ εξοχήν τους απομονώνει και διακρίνει από άλλους.  Είναι εξαιρετικά ανθεκτικές στο χρόνο.

Μία από τις σημαντικότερες και κεντρικότερες τέτοιες δομές είναι η θρησκεία.  Σε όλους τους πολιτισμούς βρίσκεται στην καρδιά της νοηματοδότησης της ζωής και του σύμπαντος.  Μόνο ο δυτικός πολιτισμός, από την αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα, ανέπτυξε σταθερή και ευρεία ορθολογιστική παράδοση, η οποία ναι μεν δε συγκρούστηκε πάντοτε και απαραιτήτως με τη θρησκεία, συνέβαλε όμως η Δύση να γίνει ο πρώτος απομαγευμένος πολιτισμός.  Ακόμη και σήμερα όμως ο χριστιανισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της δυτικής ζωής, ακόμη και για τους μη πιστεύοντες, διότι έχει διαποτίσει πάρα πολλές αντιλήψεις και συνήθειες, έστω και εάν το αποτύπωμα του δεν είναι άμεσα εμφανές.


Συνέχεια: Τι λέει ο Fernand Braudel για το Ισλάμ: Η δυτική τύφλωση που πληρώνουμε σήμερα


*φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)

Δευτέρα 23 Ιουλίου 2018

ΒΙΝΤΕΟ – Ο άγνωστος ελληνοτουρκικός ΠΟΛΕΜΟΣ που δεν έγινε την τελευταία στιγμή



Βρισκόμαστε λίγο μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων, συγκεκριμένα στο Φθινόπωρο του 1913. Η Ελλάδα είχε υπερδιπλασίασει τα εδάφη της, και την κυβέρνηση απασχολούσε η πλήρης ενσωμάτωση των νέων εδαφών στο κράτος.

Παρά τη μεγάλη επιτυχία, την εποχή εκείνη προβλημάτιζε την Ελλάδα η κατοχύρωση των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου, σχετικά με τις οποίες οι Οθωμανοί αρνούνταν να αποδεχτούν ότι μετά τις μεγάλες ναυτικές νίκες ανήκαν πλέον στην Ελλάδα. 

Παρασκευή 8 Ιουνίου 2018

Η κοινωνικο-πολιτική οργάνωση της ολιγαρχικής Αρχαίας Σπάρτης - Πολιτική...





Τι έκανε την αρχαία Σπάρτη τόσο θρυλική και ισχυρή; Πίσω από την πολεμική μηχανή των Λακεδαιμονίων κρυβόταν ένα λειτουργικό και οργανωμένο κράτος.


Πέμπτη 7 Ιουνίου 2018

ΒΙΝΤΕΟ – Η κοινωνικο-πολιτική οργάνωση που έκανε την ολιγαρχική Σπάρτη υπερδύναμη

Στο πέμπτο επεισόδιο της σειράς «Πολιτική & Ελληνικός κόσμος» του Cognosco Team αναφερόμαστε στη δομή και την πολιτικο-στρατιωτική οργάνωση της Αρχαίας Σπάρτης.
Αναλύονται σημαντικά μα και άγνωστα στοιχεία για την ανάπτυξη της ισχύος της Σπάρτης η οποία ξεκινάει με τους Μεσσηνιακούς Πολέμους (Α και Β) και τελειώνει με τη μάχη στα Λεύκτρα το 371 π.Χ.
Επιπλέον, απαριθμούνται οι κρίσιμες μεταρρυθμίσεις του Λυκούργου με τις οποίες διαμορφώθηκε το ισχυρό ολιγαρχικό σύστημα της πόλεως, αλλά και τα σημαντικά προβλήματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει πολλάκις η Σπαρτιατική κοινωνία μέχρι το τέλος της ακμής της.
Δείτε το βίντεο παρακάτω:
Το βίντεο αυτό είναι το πέμπτο της σειράς για την πολιτική ανάπτυξη των Αρχαίων Ελλήνων. Μπορείτε παρακάτω να δείτε τα τέσσερα πρώτα επεισόδια, τα οποία ξεκινάνε από την κρητο-μυκηναϊκή εποχή και φτάνουν ως το απόγειο της δόξας της Αθηναϊκής δημοκρατίας και τον χρυσό αιώνα του Περικλέους:

Δευτέρα 4 Ιουνίου 2018

Λέων ο μαθηματικός - Βυζαντινός επιστήμονας και εφευρέτης









Ο Λέων γεννήθηκε το 790 στη Θεσσαλία, μεγάλωσε όμως στην Άνδρο.  Αφού ολοκλήρωσε τη βασική εκπαίδευση, πήγε
στην Κωνσταντινούπολη για να διδαχθεί γραμματική και ποίηση.  Καθώς όμως το πάθος του ήταν οι θετικές
επιστήμες, γύρισε στο νησί του και εκεί, υπό την καθοδήγηση ενός
μοναχού-δασκάλου, έμαθε ρητορική, μαθηματικά και αστρονομία.  


Τρίτη 29 Μαΐου 2018

ΜΑΡΙΟΣ ΝΟΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Θρήνος Αναστάσιμος για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο

ΜΑΡΙΟΣ ΝΟΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Θρήνος Αναστάσιμος για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο:

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Λίγα λειτουργήματα είναι βαρύτερα από εκείνο του ηγέτη. Λίγα έχουν τόση ευθύνη να πέφτει στους ώμους του λειτουργού, λίγα απαιτούν τόσες θυσίες και αρετές.  Η εξουσία είναι πολύ συχνά ύπουλο και διεφθαρμένο πράγμα, ευνοούνται οι αδίστακτοι για να φτάσουν εκεί ψηλά και ακόμη και οι αγνότεροι φθάνοντας στους θώκους κολάζονται.  Όμως αυτή η δυσκολία κάνει το άθλημα της χρηστής βασιλείας πιο πολύτιμο και την δόξα που περιμένει το νικητή στον τερματισμό μεγαλύτερη.

Η ανατολική Βασιλεία των Ρωμαίων γνώρισε δεκάδες αυτοκράτορες.  Αγαθοί, σκληροί, πονηροί, ικανοί, ανίκανοι, αφελείς και ιδιοφυείς, άνδρες (και γυναίκες) κάθε λογής κάθισαν στον ευλογημένο θρόνο του Αγίου Κωνσταντίνου και κατοίκησαν το Ιερό Παλάτιον της Κωνσταντινουπόλεως.    Η ιστορία έχει συγκρατήσει τον σκληροτράχηλο Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο, τον λόγιο Λέοντα τον Σοφό, τους ικανότατους μα Θεομάχους Ισαύρους, τον ευσεβή Ιωάννη Βατάτζη, τον πανούργο Μιχαήλ Παλαιολόγο, τον παράφρονα Ανδρόνικο Κομνηνό…  Η ποιότητα μίας κοινωνίας φαίνεται από τους ηγέτες της, και αντιστρόφως για την ανάδειξη καλών κυβερνητών χρειάζεται (εν μέρει τουλάχιστον) μια υγιής κοινωνία και δομές από όπου θα διαμορφωθούν και ανελιχθούν.  Είναι πολύ συχνό φαινόμενο, στην ύστερη εποχή ενός πολιτισμού ή μίας αυτοκρατορίας να ηγούνται άνθρωποι ανίκανοι, αδιάφοροι, βίαιοι, διεστραμμένοι, χαμένοι στις απολαύσεις της εξουσίας τους και χωρίς επαφή με τα προβλήματα (οποιοσδήποτε παραλληλισμός με την Ελλάδα ή την Δύση του παρόντος είναι τυχαίος και πέραν των προθέσεων του συγγραφέως).  Ενώ τα κράτη τους χρειάζονται εμπνευσμένη καθοδήγηση, γενναίες αλλαγές, συνετή διαχείριση και νέα οράματα για να διαφυλαχθεί η πατρώα κληρονομιά και να ανοίξουν δρόμοι για το μέλλον, αλληλοτρώγονται σε φιλονικίες και φατριαστικές διαμάχες, ενδιαφέρονται μόνο για την ευζωία αυτών και της κλίκας τους, παρασύρονται από κακούς συμβούλους και λειτουργούν ως Εφιάλτες προς τον εχθρό.

Η Ρωμανία είχε την τύχη να βρει το τέλος με έναν άνδρα ηρωικό και ικανότατο στο πηδάλιο.  Ο Κωνσταντίνος Δραγάσης Παλαιολόγος υπήρξε ο έσχατος μιας δυναστείας η οποία, με τις όποιες αξιοσημείωτες προσωπικότητες μπορεί να είχε, αποδείχθηκε λειψή στη δοκιμασία της ανασυγκρότησης της αυτοκρατορίας μετά την κοσμοσυντέλεια του 1204.  Ατέρμονοι εμφύλιοι πόλεμοι κατέφαγαν τους περιορισμένους πόρους του κράτους, τραγικές πολιτικές αποφάσεις εξουδετέρωσαν την αποτελεσματικότητα της στρατιωτικής και διπλωματικής μηχανής.  Το 1261 καταργήθηκαν οι Ακρίτες, με αποτέλεσμα να πέσει γρήγορα η Μικρασία.  Το 1285 διαλύθηκε για λόγους… οικονομίας ο τελευταίος ρωμαϊκός στόλος,  Με ρωμαϊκή πρόσκληση το 1354 τα πρώτα οθωμανικά στρατεύματα έβαλαν πόδι στην Ευρώπη.  Η Φιλαδέλφεια, τελευταία ρωμαϊκή κτήση της Μικράς Ασίας και επί χρόνια ανθιστάμενη ολομόναχη μέσα σε ένα κυκεώνα Τουρκομάνων επιδρομέων, έπεσε από συνδυασμένη επίθεση οθωμανικών και… ρωμαϊκών στρατευμάτων, με το σουλτάνο να έχει εξαναγκάσει τα τελευταία σε συμμαχία.

Πριν από τον Κωνσταντίνο ο αδελφός του Ιωάννης Η’ και ο πατέρας των Μανουήλ Β’ είχαν και εκείνοι καταβάλει φιλότιμες προσπάθειες για «να σώσουν οτιδήποτε αν σώζεται», παίζοντας κάθε διπλωματικό χαρτί για να επιβραδύνουν την τουρκική προέλαση και να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση.  Εις μάτην.  Η αυτοκρατορία ήταν πολύ αδύναμη, οι εχθροί πολύ ισχυροί, η Δύση (με εξαίρεση κάποιους πάπες και ηγεμόνες) απρόθυμη ή υπερβολικά διχασμένη για να βοηθήσει.  Οι επίμονες παπικές απαιτήσεις για υποταγή της Ορθοδόξου Εκκλησίας είχαν ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων και είχαν διαιρέσει οδυνηρά τον λαό, ο οποίος βρισκόταν στην τραγική θέση να πρέπει να σκεφθεί ποιος από δύο βαναύσους κατακτητές θα ήταν προτιμότερος.

Τι μπορούσε λοιπόν να κάνει ο Κωνσταντίνος; Οι κατά κοινή ομολογία σημαντικές ικανότητες του δεν θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στο έπακρο με ένα κράτος σε κατάσταση πλήρους αποσύνθεσης.  Οργάνωσε την άμυνα της Πόλης, επισκεύασε τα τείχη της, μάζεψε προμήθειες.  Με τον ηρωισμό του πολεμιστή και τη δεινότητα του στρατιωτικού ηγήτορος υπερασπίστηκε τα τείχη της Βασιλεύουσας μέχρι το τέλος.  Έπεσε πολεμώντας ανάμεσα στα νεκρά σώματα των Ρωμαίων και Ιταλών συμπολεμιστών του, κτυπημένος από τα ξίφη των Αγαρηνών.

Και όμως ο τελευταίος βασιλέας έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε σε εκείνες τις περιστάσεις.  Η στάση του υπήρξε η ιδανική όσον αφορά τη θέση του, το αξίωμα του και το ιστορικό του καθήκον.  Έχει πολύ σωστά ειπωθεί πως ο Κωνσταντίνος με τη θυσία του έσωσε την ψυχή της Ρωμιοσύνης και της έδωσε την ελπίδα να συνεχίσει να μάχεται και να υπομένει τον οθωμανικό ζυγό-αν είχε παραδοθεί όπως γενναιόδωρα του προσέφερε ο Μωάμεθ, η Ρωμανία θα είχε σβήσει άδοξα και η Βασίλισσα των Πόλεων θα είχε καταληφθεί με σκυμμένο το κεφάλι.  Η αποδοχή της κατάκτησης οδηγεί στην αφομοίωση και τον αφανισμό, η διατήρηση όμως στη συλλογική μνήμη του Γένους του βασιλέως να πεθαίνει προτού σκύψει στον κατακτητή, του ανυποτάκτου αυτοκράτορος που δεν χάθηκε, απλά κοιμάται και περιμένει την άγια ώρα που θα εγερθεί, κρατά την ελπίδα ζωντανή.  Ποιος είπε ότι η αξία του μύθου ή της προφητείας έγκειται μοναχά στην κυριολεκτική ακρίβεια της;

Ο Κωνσταντίνος θυσιάστηκε ως ο πρώτος πολίτης (Ρωμαίος princeps) της Πόλεως των Πόλεων, της αυτοκρατορικής πρωτευούσης που με τα κάλλη της γοήτευσε μια χιλιετία την Οικουμένη.  Σαν στρατηγός (imperator) οδήγησε αυτοπροσώπως τον στρατό του στη μάχη και σκοτώθηκε στην πρώτη γραμμής.  Ποιμένας που έμεινε με τον λαό του, δεν διέφυγε, δεν δείλιασε, παρά αγωνίστηκε και πέθανε μαζί με τα πρόβατα του, ενσαρκώνει το ιδανικό της αυταπάρνησης και παράδοσης στο καθήκον που έθεσε ο ίδιος ο Χριστός.  Ούτως ή άλλως, Ρωμαίος αυτοκράτωρ δεν ήταν;  Χάριτι του τίτλου αυτού γινόταν Ίσος των Αποστόλων, τοποτηρητής της Ουράνιας Βασιλείας στη Γη, όπου όφειλε να διαμορφώσει τα ανθρώπινα πράγματα όσο το δυνατόν (κατ’ οικονομίαν, όπως επισήμαιναν οι πάντα πραγματιστές Βυζαντινοί) πιο κοντά στα πρότυπα της θείας τάξεως.  Συνέχιζε όχι μόνο την γραμμή των καισάρων, αλλά και της βιβλικής βασιλείας του Δαβίδ και του Σολομώντος, των κεχρισμένων από τους Προφήτες του Θεού.  Η Ρωμανία ήταν «το μόνο αληθινό βασίλειο» το οποίο φύλασσε μαζί με τον εαυτό του και όλην την Κτίση από την άβυσσο: άπαξ και έπεφτε, οι δυνάμεις της Ανομίας θα κατέκλυζαν τον πλανήτη, σηματοδοτώντας το Τέλος των Ημερών.

(Κρίνοντας από την ιστορική εξέλιξη, τούτοι οι φόβοι ίσως να ήταν υπερδιογκωμένοι-αλλά αν δούμε τα πράγματα από πνευματική σκοπιά, σε αυτόν τον αποκαλυπτικό τρόμο υπάρχει μία σοφία)

Απέναντι λοιπόν στην ορδή των απίστων (πίσω από την οποία-βέβαιος ήταν-θα ακολουθούσαν οι στρατιές της Κολάσεως) ο τελευταίος αυτοκράτορας θα πρότεινε την τελευταία αντίσταση ενός ολόκληρου πολιτισμού: εάν ήταν να χαθεί, θα χανόταν με τιμή και αγώνα, όπως άρμοζε στην υπερχιλιετή ιστορία του.  Η Ρωμανία θα περνούσε, ο ιερός θρόνος της Κωνσταντινουπόλεως θα έμενε κενός (ακόμα μένει).  Όμως η άνοδος στο Γολγοθά και η υπομονή πάνω στο Σταυρό θα γινόταν προμήνυμα Ανάστασης.

Για να μπορεί αιώνες μετά να λέει στους Φράγκους ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: "Εγώ δεν έχω βασιλιά; Μα ζει ο Βασιλιάς μου!"

*φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)