Η κενότητα της Δύσεως

Οι δυτικές χώρες είναι πρώτες σε χορήγηση και λήψη αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Η Αυστραλία, η Δανία, η Σουηδία, η Γερμανία και η Φιλανδία είναι πρώτες στη λίστα, η δε Γερμανία έχει αύξηση 44% την τελευταία πενταετία. Πώς εξηγείται αυτό το φαινόμενο; Γιατί σε χώρες που απολαμβάνουν υψηλό επίπεδο διαβίωσης και υπηρεσιών έχουμε αύξηση καταθλιπτικών συνδρόμων και διαταραχών, ενώ σε χώρες που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα προβλήματα και σοβαρές ελλείψεις ο δείκτης είναι πολύ χαμηλότερος; Πώς είναι δυνατόν ο δείκτης ευτυχίας και αισιοδοξίας να είναι υψηλότερος στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου ενώ στις αναπτυγμένες χώρες επικρατεί η απαισιοδοξία για το μέλλον;

Ο δυτικός κόσμος βίωσε τρομακτικές δομικές αλλαγές κατά τη Γαλλική Επανάσταση και έπειτα, δεν έχει ξανασυμβεί κάτι αντίστοιχο στην Ιστορία. Ενώ οι υπόλοιποι μεγάλοι πολιτισμοί του κόσμου έκαναν αργές αλλαγές, τα ευρωπαϊκά έθνη αποκόπηκαν βιαίως από τις ρίζες τους, διέλυσαν εν μία νυκτί πανάρχαιους θεσμούς και εισήγαγαν νέους. Αυτό προκάλεσε μεσοπρόθεσμα (πάντα με ιστορικά κριτήρια) έναν οργασμό δημιουργικότητας και καινοτομιών που μεταμόρφωσαν τις κοινωνίες μας.

Ωστόσο, σήμερα, όπου φαίνεται να εξασθενεί το ωστικό κύμα εκείνης της κοσμογονικής έκρηξης, ο μέσος δυτικός δεν καλύπτεται και δεν ικανοποιείται από τα υλικά αγαθά που έχει αποκτήσει. Η δυτική κοινωνία βρίσκεται κυριολεκτικά σε υπαρξιακή κρίση. Στα αρχαία και μεσαιωνικά ευρωπαϊκά κράτη επικρατούσε η ιδέα της «αιώνιας κοινωνίας», μια πεποίθηση που διασφάλιζε την συνέχεια της κοινωνίας, με τους θεσμούς της, τις αξίες της και τις παραδόσεις, και την μετέτρεπε σε «αναπαλλοτρίωτο κληροδότημα» (Χ. Γρηγορίου), οι προσωρινοί κάτοχοι του οποίου βαρύνονται με υποχρεώσεις τόσο απέναντι στους προγόνους όσο και απέναντι στους απογόνους τους. Οι αλλαγές και οι μεταρρυθμίσεις συντελούνταν πάντοτε με γνώμονα αυτή την αναγκαία συνθήκη. Δυστυχώς, αυτή η συνθήκη διερράγη με άμεσες συνέπειες σε πολιτικό, πολιτιστικό και πνευματικό επίπεδο. Ο Διαφωτισμός, κατά τον Ιρλανδό στοχαστή και πολιτικό Edmund Burke, ήταν μια ενορχηστρωμένη πνευματική κυριαρχία των φιλοσόφων της Νεωτερικότητας που είχε οργανωθεί και υποκινηθεί στις τεκτονικές στοές της Ευρώπης. Υπό την ηγεμονία των ιδεών του ορθολογισμού και του ατομικισμού, ο Burke θεώρησε ότι θα ξεσπούσε ένας σκληρός κοινωνικός ανταγωνισμός που θα διέλυε τη συνοχή των κοινωνιών και θα μετέτρεπε τα έθνη σε νομικά συμβόλαια. Η Ιστορία τον επιβεβαίωσε.

Οι θεωρητικοί των κοσμοθεωριών προσπάθησαν να καλύψουν το πνευματικό, ηθικό και εσχατολογικό κενό που δημιουργήθηκε από τον αντικληρικαλισμό και τον κοσμικισμό. Οι μεγάλες ιδεολογίες του 19ου αιώνος αντικατέστησαν τον χριστιανισμό και οι ιδεολογικοί οπαδοί ήταν οι πιστοί της νέας θρησκείας. Όμως, μετά από δύο αιώνες ιδεολογικών πειραματισμών, συγκρούσεων και εν τέλει παταγωδών αποτυχιών να επιβάλουν τη Γη της Επαγγελίας, ο δυτικός κόσμος εισέρχεται στη μετα-κοσμική εποχή χωρίς πνευματικά και πολιτιστικά εφόδια. Την ίδια στιγμή, οι πολιτισμοί που δεν βίωσαν τέτοια συνταρακτική διάρρηξη και αλλαγή φαίνεται ότι είναι πολύ πιο ικανοί και πρόθυμοι να προσαρμοστούν θεσμικά, κοινωνικά και πολιτικά στις σύγχρονες συγκυρίες. Η πλήρης αποκοπή της Δύσης από την πολιτιστική της κληρονομιά (legacy) την κατέστησε ευνουχισμένη και αδύναμη να εκφραστεί ως συλλογικότητα. Ο δυτικός μετεβλήθη σε ένα άηθες, καταναλωτικό (δηλ. παρασιτικό), άβουλο άνθρωπο, οπότε δεν έχει απαντήσεις στα ερωτήματα που τον τυραννούν, και αυτή η κατάσταση τον κάνει καταθλιπτικό. Αυτές τις απαντήσεις τις έδινε – και τις δίνει ακόμη – η θρησκεία. Το πρόσωπο είναι το αποτέλεσμα των αρχών και των αξιών της κοινότητας, όμως η δυτική κοινότητα δεν έχει αρχές και αξίες, έχουν όλες ποδοπατηθεί από τον ηθικό σχετικισμό της εποχής – δεν γίνεται να ληφθούν σοβαρά οι αναφορές των διεφθαρμένων πολιτικών για τις «ευρωπαϊκές αξίες».

Δεν είναι παράδοξο, λοιπόν, ότι οι χώρες που δεν απολαμβάνουν τις δυτικές υψηλές υπηρεσίες και τα αγαθά έχουν χαμηλά ποσοστά κατάθλιψης και αυτοκτονιών – παράδοξο, θα σκεφτόταν ένας δυτικός, εύλογο, σκέφτομαι εγώ. Αυτές οι κοινωνίες είναι βαθιά θρησκευτικές και παραδοσιακές, επομένως έχουν διατηρήσει τον αρχετυπικό χαρακτήρα τους και πορεύονται στην Ιστορία δίχως τις ψευδαισθήσεις στις οποίες έχουν παγιδευτεί οι δυτικές κοινωνίες. Επίσης, για τον ίδιο λόγο οι μουσουλμανικές κοινότητες που βρίσκονται στα ευρωπαϊκά κράτη δεν αφομοιώνονται. Για τον ίδιο λόγο παρατηρείται επάνοδος του χριστιανισμού σε κοσμικά κράτη όπως η Γαλλία. Πρέπει να είναι πολύ αφελής κάποιος για να πιστέψει ότι η υλική αφθονία, οι κάθε είδους απολαύσεις, τα θεάματα και η κατανάλωση θα μπορούσαν να σταθούν απέναντι στην πνευματική και ηθική πλήρωση που προσφέρει η θρησκεία. Πώς είναι δυνατόν να θεωρείται η ασυδοσία, η ακολασία και οι ηδονές το νόημα και ο σκοπός της ζωής; Ποτέ στην Ιστορία δεν διεπράχθη τόσο μεγάλη Ύβρις όσο κατά τους δύο τελευταίους αιώνες στη Δύση.

«Συ που τρυφάς, με την αρρώστια χαίρεσαι, πλούσιος ως είσαι·

έχεις τη συμφορά και της αρρώστιάς σου το φάρμακο.

Φτωχός ο άλλος μα εγκρατής· και τρισευτυχισμένος

όποιος δεν έχει μήτε συμφορά κι ούτε και φάρμακο.

Τον που ‘ναι πλούσιος μα στα πάθη υποταγμένος

απ’ το φτωχό θα προτιμούσα και σοφό,

όταν το δυνατό μα ανόητο προτιμήσω

απ’ αυτόν που είναι ολόγερος όχι όμως τόσο δυνατός» – Τετράστιχον αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου

ΠΗΓΗ