Τα διδάγματα της 5ης Ιουλίου - Μία άλλη ανάγνωση του Δημοψηφίσματος

Του Χάρη Λευθεριώτη, Φοιτητή Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

5/7/2015-5/7/2016. Σαν να μην πέρασε ένας πολιτικά περιπετειώδης και ανατρεπτικός χρόνος από εκείνο το «ιστορικό», κατ’ άλλους «διχαστικό» δημοψήφισμα. Ιστορικό; Διχαστικό; Άκυρο; Ίσως να είναι και όλα μαζί. Το μόνο βέβαιο είναι πως η 5η Ιουλίου και τα όσα επακολούθησαν μπορούν να νοηθούν ως η αφετηρία μιας άλλης εποχής, την οποία διανύει η πατρίδα μας αυτήν την περίοδο.

Η απόληξη των επιπόλαιων διαπραγματεύσεων της πρώτης «αριστερής» κυβέρνησης (Γιάνης Βαρουφάκης-Plan X κτλ) ήταν η αιφνιδιαστική αποχώρηση της ελληνικής πλευράς το βράδυ της 27ης Ιουνίου του 2015, όταν η κυβέρνηση έλαβε υπο την μορφή τελεσιγράφου μια πρόταση, μεστή από υφεσιακά μέτρα, που εξασφάλιζε μόλις πέντε μήνες χρηματοδότησης για την ελληνική οικονομία. Η προκύρηξη του δημοψηφίσματος ήταν το τελευταίο «όπλο» του Αλέξη Τσίπρα, σε μια πολύμηνη συγκρουσιακή στάση με τους δανειστές που άγγιζε τα όρια της ρήξης. Η συνέχεια γνωστή: To ελληνικό τραπεζικό σύστημα καταρρέει και επιβάλλονται κεφαλαιακοί έλεγχοι (capital controls). Η ελληνική οικονομία, εκτός προγράμματος, απέχει λίγα βήματα απο την χρεοκοπία. Η ελληνική κοινωνία, πανικόβλητη, συγχυσμένη, διχασμένη και βαθιά πολωμένη καλείται να επιλέξει ανάμεσα στον αργό (ΝΑΙ) και τον ξαφνικό θάνατο (ΟΧΙ).

Το διακήβευμα του δημοψηφίσματος, όμως, άλλαξε στην πορεία. Αρχικά, ήταν η έγκριση η μη ενός υφεσιακού προγράμματος, το οποίο σε διάστημα πέντε μηνών θα οδηγούσε ξανά την Ελλάδα στα πρόθυρα της πτώχευσης. Στις 30/6 το δεύτερο μνημόνιο έληξε και η Ελλάδα βρέθηκε δανειακά αθωράκιστη. Οι δανειστές καθιστούν εμμέσως άκυρη την πρόταση-τελεσίγραφο. Ο Γιούνκερ αποστέλλει μια δραματική επιστολή στον Αλέξη Τσίπρα, με την οποία επιδεικνύει μια ελάχιστη διάθεση υποχώρησης, θέτοντας ως μοναδικό όρο την ακύρωση του δημοψηφίσματος. Τα δεδομένα είχαν διαμορφωθεί ως εξής: Οι δανειστές ή θα συζητούσαν ένα νέο μνημόνιο σε διαφορετική βάση ή θα προετοίμαζαν την ελεγχόμενη έξοδο της Ελλάδας απο την Ευρωζώνη. Στο σημείο αυτό, αρχίζει το παρασκήνιο της υπόθεσης, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης διερεύνησης.

Το παρασκήνιο

Την Τετάρτη 1η Ιουλίου, χάθηκε μια μοναδική ευκαιρία της ελληνικής κυβέρνησης να ακυρώσει το δημοψήφισμα και να αποκομίσει μια ευνοικότερη συμφωνία σε σχέση με την ισχύουσα ταπεινωτική. Φημολογείται ότι ο πρωθυπουργός ήταν έτοιμος να αναγγείλει την ακύρωση του δημοψηφίσματος και να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πηγές, κορυφαίοι υπουργοί της κυβέρνησης μπαινοέβγαιναν στο Μαξίμου καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας. Το τότε υπουργικό συμβούλιο ήταν διαιρεμένο. Οι περισσότεροι κυβερνητικοί παράγοντες υποστήριζαν την συνθηκολόγηση και οι υπόλοιποι το σχέδιο Βαρουφάκη. Η στάση του συγκυβερνήτη και υπουργού Αμύνης, Πάνου Καμμένου παρουσιάζει ενδιαφέρον. Επειδή η περικοπή δαπανών και η μείωση του προσωπικού στον τομέα της Άμυνας εμπεριέχονταν και στην νεα πρόταση Γιούνκερ, ο Πάνος Καμμένος προειδοποίησε πως θα αποχωρήσει απο την κυβέρνηση.

Έπειτα απο έντονες συζητήσεις, διαβουλεύσεις και καθυστέρηση πολλών ωρών, ο πρωθυπουργός βγάζει διάγγελμα, με το οποίο εμμένει στην αρχική του θέση, διαβεβαιώνοντας ότι το δημοψήφισμα θα διεξαχθεί κανονικά.

Το δημοψήφισμα και η συνθηκολόγηση

Με βάση τα νέα δεδομένα που είχαν διαμορφωθεί απο την πλευρά των δανειστών, το ΝΑΙ και το ΟΧΙ αποκτούσαν διαφορετική σημασία. Μολαταύτα, η πολιτική και δημοσιογραφική τάξη της χώρας δεν αντελήφθη το τι συνέβη, με αποτέλεσμα να επικρατήσει η παράνοια και η παραπληροφόρηση. Οι υποστηρικτές του ΝΑΙ (παραδοσιακά κόμματα εξουσίας, διάφοροι φορείς της κοινωνίας των πολιτών) υπέπεσαν σε ένα πρωτοφανές στρατηγικό σφάλμα: Δεδομένου ότι η πρόταση-τελεσίγραφο είχε καταστεί άκυρη, έπρεπε, δια των εκπροσώπων τους στα μέσα ενημέρωσης, να επισημάνουν πως το ΝΑΙ θα ενίσχυε την διαπραγματευτική θέση της χώρας και θα απέτρεπε την συζήτηση για ελεγχόμενο GREXIT. Αντ’ αυτού υποστήριξαν με πάθος την ακυρωθείσα πρόταση, υπερτονίζοντας την αναγκαιότητα της εφαρμογής των υφεσιακών μέτρων(φόρων και περικοπών σε εισοδήματα).

Το ΟΧΙ, απ’ την άλλη πλευρά, συστέγαζε ποικίλες και αντικροούμενες πολιτικές-κοινωνικές τάσεις: oι κομματικοί ταγοί του ΣΥΡΙΖΑ, τα κόμματα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, υγιείς πολίτες, αδικημένοι-πληγέντες απο την ύφεση, υποστηρικτές της επιστροφής στην Δραχμή κ.α. Οι πολλαπλές ταυτότητες των υποστηρικτών του ΟΧΙ προσέφεραν και διαφορετικές ερμηνείες για την επιλογή τους.

Και οι δύο πλευρές είχαν στρεβλή αντίληψη της πραγματικότητας. Δεν υπήρχε συγκεκριμένο κίνητρο. Μερικοί εκ των συμπολιτών μας, μάλιστα, πίστευαν πως κρίνεται η παραμονή της χώρας μας στην Ευρωπαική Ένωση!

Την Κυριακή 5η Ιουλίου του 2015, η πλειοψήφια του ΟΧΙ δίδει την απάντηση της την ώρα της κάλπης. Το 62% του ελληνικού λαού απορρίπτει την ήδη αποσυρθείσα πρόταση-τελεσίγραφο. Το ΟΧΙ δεν άλλαξε τον τρόπο αντιμετώπισης της χώρας μας απο τους εταίρους αλλά άφησε το δικό του ιστορικό στίγμα, καταδεικνύοντας τα διαχρονικά αιτήματα της ελληνικής κοινωνίας όπως: η κοινωνική δικαιοσύνη, ο σεβασμς στα ανθρώπινα δικαιώματα και η τιμωρία των υπαιτίων της κρίσης. Οι συνέπειες της λιτότητας (3.000.000 φτωχοί, 1.500.000 άνεργοι, 5000 αυτοκτονίες) ήταν αρκετές για να υποδείξουν αυτήν την στάση εθνικής αξιοπρέπειας, έστω και αν η εκβιαστική πρόταση δεν ίσχυε.

Αξιολογώντας τα γεγονότα, με απόσταση χρόνου και καθαρή ματιά, διαπιστώνεται ότι το ερώτημα εξέλειπε σαφήνειας και ως εκ τούτου ο κάθε ψηφοφόρος αιτιολογούσε την επιλογή του, παραθέτοντας τους δικούς του ιδιαίτερους λόγους. Το δημοψήφισμα αυτό δεν έπρεπε να διεξαχθεί. Τούτο δεν σημαίνει πως ο θεσμός του δημοψηφίσματος δεν είναι χρήσιμος, αυτός καθ’ εαυτός. Όμως, η χρονική στιγμή που επελέγη και οι άνισοι συσχετισμοί δύναμης σε ευρωπαικό επίπεδο δεν επέτρεπαν μια βεβιασμένη προσφυγή σε δημοψήφισμα.

Το βράδυ της 5ης Ιουλίου, η κυβέρνηση συνελήφθη κοιμώμενη, ανίκανη να διαχειριστεί το 62% της άρνησης στην λιτότητα. Οι δάνειστες είτε θα έθεταν επι τάπητος το GREXIT, είτε θα συζητούσαν ένα νέο μνημόνιο υπο εξευτελιστικούς όρους για την Ελλάδα, όπερ και εγένετο. Την 12η Ιουλίου, υπο τον φόβο του GREXIT, o Έλληνας πρωθυπουργός συνάπτει το τρίτο μνημόνιο, μια ταπεινωτική συμφωνία για την Ελλάδα. Το ΟΧΙ καθίσταται άκυρο πραγματικά και ουσιαστικά

Ο Αλέξης Τσίπρας, έχοντας προαποφασίσει την συνθηκολόγηση, κέρδισε πολιτικό χρόνο και μείωσε το πολιτικό κόστος των δυσμενών αποφάσεων του. Παρα την εσωτερική διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ και την ψήφιση του τρίτου μνημονίου, κατόρθωσε να κερδίσει τις εκλογές της 20ης Σεπτεμβρίου, τις οποίες προκάλεσε ο ίδιος σκοπίμως. Η τρίτη δανειακή σύμβαση έκρυβε και άλλους κινδύνους για την Ελλάδα, οι οποίοι φανερώθηκαν μόλις ένα μηνα πρίν. Η άνευ όρων υπαγωγή της σύνολης κρατικής περιουσίας στο ταμείο αποκρατικοποιήσεων και ο αυτόματος κόφτης δημοσίων δαπανών δεσμεύουν την χώρα μας στο διηνεκές.

Τα συμπεράσματα

Οι υγιείς πολίτες, υποστηρικτές του ΝΑΙ ή του ΟΧΙ ηττήθηκαν. Όταν η κοινωνία των πολιτών ενωθεί, διεκδικώντας την άρση των αιτιών της ελληνικής κρίσης, τότε θα επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Καθ’ όσον θα παγιδευόμαστε γύρω απο τα επίπλαστα διλλήματα της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας, θα εξερχόμαστε ηττημένοι και τραυματισμένοι. Η εμπειρία της 5ης Ιουλίου μπορεί να αποβεί διδακτική σε ότι αφορά τις αντιλήψεις μας για την πολιτική εξουσία. Στο υπάρχον πολιτικό σύστημα, την «αντιπροσωπευτική δημοκρατία», αποδείχθηκε ότι η γνώμη της κοινωνίας δεν λειτουργεί δεσμευτικά για την πολιτική εξουσία. Άραγε πόσο «αντιπροσωπευτικό» ή «δημοκρατικό» είναι το παρόν πολιτικό σύστημα; Αναρωτηθείτε...